آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در این باره مي فرمايد: «در راه خدا آن گونه كه بايد و شايد جهاد كن و هرگز سرزنشِ سرزنشگران، تو را از تلاش در راه خدا باز ندارد و در درياى مشكلات براى رسيدن به حقّ فرو شو هرجا كه باشد». با وجود آنكه جهاد مراحل و مراتبى دارد؛ خواه جهاد نظامى و خواه تلاش هايى ديگر در مسير حقّ؛ اما بعضى از مراحل آن شايسته مجاهدان واقعى نيست و آنها بايد آخرين مرحله اى را كه در توان دارند به كار گيرند.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه» كه خطاب به فرزند دلبندش امام حسن(علیه السلام) نوشته است می فرماید: (در راه خدا آن گونه كه بايد و شايد جهاد كن و هرگز سرزنشِ سرزنشگران، تو را از تلاش در راه خدا باز ندارد و در درياى مشكلات براى رسيدن به حقّ فرو شو هرجا كه باشد)؛ «وَ جَاهِدْ فِي اللهِ حَقَّ جِهَادِهِ، وَ لَا تَأْخُذْكَ فِي الله‏ لَوْمَةُ لَائِمٍ، وَ خُضِ(1) الْغَمَرَاتِ(2) لِلْحَقِّ حَيْثُ كَانَ».
مى دانيم «جهاد» مراحل و مراتبى دارد؛ خواه جهاد نظامى با دشمن و خواه تلاش هايى ديگر در مسير حقّ. بعضى از مراحل آن شايسته مجاهدان واقعى نيست؛ شايسته آنها اين است كه آخرين مرحله اى را كه در توان دارند در اين راه به كار گيرند و جمله «جَاهِدْ فِي اللهِ حَقَّ جِهَادِهِ» اشاره به همين معناست.
اما جمله «وَ لَا تَأْخُذْكَ فِي اللهِ لَوْمَةُ لَائِمٍ» اشاره به اين است كه گاهى افراد آلوده، اطراف انسان هاى مجاهد و مبارز را مى گيرند و با ملامت و سرزنش مى خواهند سدّى بر سر راه آنها ايجاد كنند. امام(عليه السلام) مى فرمايد: هرگز اين سرزنش ها مانع راه تو نشود؛ هنگامى كه راه را تشخيص دادى با توكّل بر خدا و عزم راسخ و بدون اعتنا به سرزنشِ سرزنشگران به پيش تاز. از آنجا كه در راه حقّ، مشكلات فراوانى وجود دارد و حقّ جويان بدون پيكار با آنها، راه به جايى نمى برند، امام(عليه السلام) اين مشكلات را به امواج خروشان دريا تشبيه كرده و دستور مى دهد براى به دست آوردن گوهر حقّ، در اين امواج فرو شو تا به گوهر مطلوب برسى.
سخن امام(عليه السلام) در اين جمله ها برگرفته از آياتى از «قرآن مجيد» است: در يك جا مى خوانيم: «وَ جَاهِدُوا فِى اللهِ حَقَّ جِهادِهِ»(3) و در جاي ديگر مى خوانيم: «يُجاهِدُونَ فِى سَبِيلِ اللهِ وَ لَا يَخافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ».(4) بسيارى از مفسّران، «حق جهاد» را به معناى اخلاص در نيّت تفسير كرده اند؛ ولى بايد توجّه داشت كه مفهوم آن منحصر به اخلاص نيّت نيست؛ بلكه منظور اين است كه مشكل ترين مرحله جهاد، جهاد با نفس و كسب خلوص نيّت است.(5)