حكومت اسلامى در عصر پيامبر(ص) با اینکه بسيار ساده بود ولی مسأله تقسيم مسئوليت ها در آن حساب شده بود. حضرت براى هر يك از جنگ ها كه خود در آن‌ شركت نداشت؛ فرمانده تعيين مى كرد. براى كتابت وحى و امور ديگر كُتّاب و نويسندگانى داشت و براى جمع آورى زكات و امناء بيت المال، افرادى را برگزيده بود. براى تخمين محصول نخلستان ها و دریافت زكات كارشناسانى داشت. فرماندارانى براى مناطق مختلف انتخاب مى كرد و سفيران متعدّدى براى ابلاغ دعوتش به سوى پادشاهان می فرستاد و این نشان می دهد تقسیم مسئولیت ها در «نظام اجرائى» حكومت اسلامى لازم و ضروری است.

خداوند خطاب به پیامبر(ص) می فرماید: «عفو را سرلوحه کارت قرار ده و مردم را به كارهاى نيك دستور بده، و از جاهلان روى بگردان [و با آنها ستيزه جويى مكن]»، جبرئیل در توضیح این آیه عرض می کند: «خداوند به تو دستور مى دهد كسى را كه به تو ستم كرده عفو كنى، و كسى كه تو را محروم كرده مشمول عطاى خود سازى، و با كسى كه از تو بريده، ارتباط برقرار کنی». خداوند در آیه ای که به مومنان اجازه قصاص می دهد، می فرماید: «به مقدارى كه تعدى شده بسنده كنيد، ولى اگر شكيبايى پيشه كنيد، بهتر است».

امام علي(ع) درباره لزوم پیروی از پیامبر(ص) به عنوان بهترين رهبر می فرماید: «پسرم بدان هيچ كس از خدا همچون پيامبر(ص) خبر نياورده [و احكام خدا را همانند او بيان نكرده] بنابراين او را به عنوان رهبر خود بپذير و در طريق نجات و رستگارى، وى را قائد خويش انتخاب كن». مقايسه «قرآن» با «تورات» و «انجيل» كنونى شاهد گوياى اين تفاوت عظيم است؛ در مورد معرفة الله و دلايل توحيد و صفات پروردگار، معاد و مباحث اخلاقى، اجتماعى، سياسى و مسائل مربوط به حكومت و تاريخ پيشينيان قرآن مطالبى دارد كه در هيچ يك از كتب آسمانى ديگر ديده نمى شود.

امام علي(ع) در خطبه 96، به بخشی از برنامه های اجتماعی پیامبر(ص) اشاره کرده می فرماید: «خداوند به برکت وجود او، آتش فتنه ها را خاموش نمود و افراد دور افتاده را به هم نزدیک ساخت و دل های آنان را با هم اُلفت داد، ذليلان پاكدل [و محروم] را به وسيله او عزّت بخشيد و عزيزان [خودخواه] را ذليل ساخت».

امام علي(ع) در خطبه 97، به بیان اوصاف صحابه پیامبر اکرم(ص) پرداخته که با دقت در این تعبیرات متوجه می شویم این اوصاف مربوط به اصحاب خاص آن حضرت همچون: سلمان، ابوذر، عمار و ... است، نه تمام صحابه پیامبر(ص)؛ چرا که در میان آنان افراد گنهکار و متخلف نیز وجود داشتند، افرادی همچون «ابولبابه»، «ثعلبه بن حاطب انصاری»، «طلحه» و «زبیر» و ... بنابراین مدح امام(ع) مختص اصحاب خاص رسول الله(ص) است، همانها که در تمام میدان های نبرد در صفوف مقدم بودند و همواره سر بر فرمان رسول الله(ص) می نهادند.

امام علي(ع) در خطبه 104، عكس العمل مردم را در برابر دعوت پيامبر(ص) به اسلام به سه گروه تقسیم كرده است: 1. گروهی با آغوش باز اسلام را پذیرفتند و پیامبر(ص) به کمک آنها به مبارزه با عصیانگران برخاست. 2. گروهى ناتوان و خسته بازماندند؛ ولى او در كنار آنان مى ايستاد و به هدايتشان اهتمام مى ورزيد تا آنها را به مقصد برساند!. 3. گروه کمی نيز جزو گمراهان شدند و با لجاجت و تعصّب، در برابر اسلام ايستادند و هرگز آن را نپذيرفتند و با کفر و سرکشی از بين رفتند.

یکی از تهمت هایی که به پیامبر(ص) زده شده این است که آن حضرت به دنبال مسایل جنسی بوده و بهشت نیز جنبه شهوانی دارد؛ زیرا از زنان بهشتی سخن می گوید. در پاسخ به سخنان «جان دیون پورت» اکتفا می کنیم. او می گوید: «صحیح است که محمد(ص) زنان بهشتی را به مؤمنین وعده داده، ولی این تصور که مهم ترین لذت ها را لذت جنسی دانسته نیز اشتباه است. چون روح برتر از جسم است. اما این که لذایذ بهشتی، کلاً جنبه لذایذ جسمی داشته باشد نیز دروغ است؛ زیرا برخی معتقدند که این بیانات جنبه تمثیل و تشبیه دارد، و مقصود لذایذ روحانی است».

در سخنان معصومین(ع) نمونه هایی از مناظره پیامبر(ص) با پیروان ادیان آسمانی وجود دارد. امام صادق(ع) می فرماید: «روزی پیامبر با یهودیان، مسیحیان، مشرکان عرب، و ... مناظره ای داشتند. یهودیان گفتند: عُزیر(ع) پسر خدا است، مسیحیان گفتند: مسیح(ع) پسر خداست، مشرکان گفتند: بت ها خدایان ما هستند، و... ، آمده ایم ببینیم تو چه می گویی؟ پیامبر(ص) فرمودند: من به خدای بی شریک ایمان دارم و به هر معبودی غیر او کافرم. سپس فرمودند: چرا عُزیر(ع)، پسر خدا شد، و موسی(ع) که تورات را آورده، پسر خدا نشد؟ ... ».

دانشمندان در این باره با یکدیگر اختلاف دارد؛ برخی معتقدند آن حضرت پیرو آیین حضرت ابراهیم(ع) بوده؛ اما شيعه بر اين باور است كه آن حضرت پیش از نبوّت به برنامه اى كه از طريق وحى نازل مى شده عمل مى كرده، بى آنكه پيرو آيين پيشين باشد. امیرالمومنین(ع) در این ارتباط می فرمایند: «از زمانی كه پیامبر(ص) از شير گرفته شد، خداوند بزرگترين فرشته خود را مأمور ساخت تا شبانه روز او را وادار به راه هاى فضيلت و محاسن اخلاق كند». حال چگونه ممكن است فرشته بزرگ الهى راه هاى مكارم اخلاق را به او بياموزد؛ اما واجبات را به او نياموزد؟

اغلب اهل سنت قائل به تنزیه صحابه بوده و آنان را افرادی با ایمان می دانند؛ اما در برابر اقدامات طلحه، زبير و عايشه در جنگ جمل، سکوت کرده و مى گويند: «صحابه به اجتهاد خود عمل كرده اند»؛ در حالی كه اجتهاد مربوط به مسائل نظرى بوده و حرمت خون مسلمان جاى هیچ شك و ترديد ندارد تا كسى بخواهد در آن اجتهاد كند و اگر گرفتار خطا شد معذور باشد. در واقع باید گفت: گروهى از صحابه بعد از پيامبر(ص)، بر اثر جاه طلبى از صراط مستقيم منحرف شدند و مصائبى را براى جهان اسلام به بار آورند و نتوانستند از عهده امتحان الهى پس از پيامبر(ص) برآيند.