انگیزه امام علي(ع) برای نصیحت فرزند

امام علي(عليه السلام) انگیزه خود برای نگارش «اندرزنامه اخلاقي» به فرزندشان را چگونه تبیین می نماید؟

امام علي(ع) درباره علت نوشتن موعظه نامه براي فرزندش می فرماید: «آگاهيم از پشت كردن دنيا و چيره شدن روزگار و روى آوردن آخرت به سوى من، مرا از ياد غير خود و توجّه به دنيا و اهل آن باز داشته و اين توجّه، سبب شده تا اشتغال به خود مرا از فكر مردم باز دارد و از هواى نفس مانع شود و حقيقتِ سرنوشتم را برايم روشن سازد و اين امر، مرا به مرحله اى رسانده كه سراسر جدى است و راستي نه شوخى و دروغ؛ چون تو را جزيى از وجود خود بلكه تمام وجودم يافتم گويى كه اگر ناراحتى به تو رسد، به من رسيده و اگر مرگ، دامانت را بگيرد گويا دامن مرا گرفته، لذا اهتمام به كار تو را اهتمام به كار خود يافتم، لذا اين نامه را برايت نوشتم تا پشتوانه تو باشد خواه زنده باشم يا نباشم».

حکمت الهی در رعایت حریم زناشویی والدین و عدل الهی در تاوان دادن کودک برای عملکرد بد والدین؟!

اینکه در حدیث آمده: «اگر در اتاقی که کودکی در آن بیدار است با همسر خود همبستر شوید موجب می‌شود که کودک روی رستگاری را به خود نبیند» با عدل الهی در تضاد نیست؟ چرا باید تاوان عملکرد بد والدین عدم رستگاری کودک باشد؟

اولا: با توجه به نظام علت و معلولی، این گونه روایات به آثار تکوینی اعمال انسان اشاره دارد و این حدیث نیز هشداری برای والدین است تا بستری براي انحراف فرزندان آماده نکنند؛ چرا که حضور بچه در اتاق زمينه گناه را در او آماده می کند.

ثانیا: مبنای حدیث در تأثیرگذاری در حدّ زمینه است نه علّت تامه؛ یعنی برخی از گرایش‏ هاى ناروا را در کودک فراهم مى‏ کند، نه آن که از او سلب اختیار کند. چه بسا فرزندی در چنین موقعیتی قرار گرفته ولى راه خیر در پیش گیرد، چون می تواند با اختیار و فطرت خویش به سوى کمال حرکت کند.

مجری تادیب کودکان

مجری تادیب در کودکان و نوجوانان چه کسی است؟

ولىّ طفل و معلّم و حاكم شرع حق تأديب افراد نابالغ را دارند. امّا والى و حاكم شرع حق تأديب طفل را به هنگام ارتكاب منكرات دارد، به جهت اين كه مخاطب ادلّه حدود و تعزيرات است، و اجراى حدود و تعزيرات در درجه اوّل بر دوش حاكم شرع است. امّا ولىّ طفل (پدر و پدر بزرگ پدرى) حقّ تأديب نابالغ را در هر دو جهت دارد؛ هم براى جلوگيرى از منكرات، و وادار كردن به انجام واجبات، و هم در مقام تعليم و تربيت. و معلّم نیز اجمالا چنين حقّى را به هنگام ضرورت دارد که علاوه بر برخی روايات، سيره مستمرّه عقلا نيز دليل بر اين حق است.

ضمانت زخم و جرح احتمالی در تادیب کودکان

در تادیب کودک و نوجوان در صورت زخم و جرح و یا قتل چه کسی ضامن است؟ و کلمات فقهاء در این باره چیست؟

اگر شخص نابالغ، كه تحت تأديب قرار مى گيرد، بر اثر مجازات رنگ پوست بدنش، سياه، يا سرخ، يا كبود گردد، يا مجروح شود، يا اين كار منتهى به مرگ وى گردد مشهور در بين علماى ما ضمان، و معروف در ميان فقهاى اهل سنّت عدم ضمان است! نتيجه روایات این باب این است که: ولىّ طفل و معلّم مطلقاً ضامن هستند، ولى حاكم شرع فقط در صورتى كه كودك را براى تربيت يا وادار كردن به انجام واجبات تنبيه كند ضامن خواهد بود. امّا در صورتى كه به خاطر ارتكاب منكرات تأديب نمايد ضامن نخواهد بود.

ادله قائلین به «ضمان» در تادیب کودکان

قائلین به «ضمان» در تادیب کودکان چه دلائلی را برای دیدگاه خود مطرح نموده اند؟

دليل بر ضمان، اطلاق ادلّه اى است كه دلالت بر وجوب ديه قتل خطا دارد و شامل بحث ما نيز مى شود، و دليل خاصّى كه اين مسأله را استثنا كند وجود ندارد. البته در مورد حدود و قصاص روایاتی داریم که این اطلاقات را تخصيص می زند. علاوه بر اين كه حاكم شرع از سوى خداوند براى اجراى حدود و قصاص نصب شده، و در حقيقت خليفه خداوند در اجراى قصاص و حدود است، به خلاف ولىّ طفل و معلّم، كه در مورد اجراى مجازات بدنى چنين منصبى ندارند. بدين جهت اين اشخاص ضامن هستند، ولى حاكم شرع ضامن نمى باشد.

فلسفه «گریه» نوزاد؟!

دلیل «گریه» نوزادان چیست و آیا نگرانی والدین از این گریه ها بجاست؟

معمولا نوزادان بسيار گريه مى‌ كنند؛ که ممكن است دليل بر ناراحتى آنها مانند گرسنگى، تشنگى و... باشد؛ اما گاهی گریه كودكان، رمز حيات و بقاى آنها است؛ زيرا گاهی نیاز شديدى به ورزش و حركت دارند؛ و تنها ورزشى كه مى‌ تواند دست و پا و قفسه سينه و شكم آنان را به حركت درآورد و خون را به تمام سلّولهای بدن منتقل نماید، همان «گريه» است. از اين گذشته در مغز اطفال رطوبت فراوانى وجود دارد، و گريه سبب مى‌ شود كه رطوبت ‌هاى اضافى به صورت قطره ‌هاى اشك از چشمان آنها بيرون ريخته و سلامتى آنها تضمين شود.

نقش «دوستي و تکريم» در تربيت «نوجوان»

دوستی و تکریم نوجوانان توسط والدین، چه نقشی در تربیت صحیح آنها دارد؟

اسلام در مسير تربيت نوجوانان بر «تکريم نوجوان» تاکيد دارد و با به رسميت شناختن نوجوانان به عنوان انسان هايي «مکلف»، از همان بدو بلوغ، آنها را در قبال رفتارهايشان «مسئول» معرفي مي کند. لذا به والدين توصيه مي کند که براي تربيت صحيح نوجوان به او «محبت» و «احترام» نموده و از خطاهايش «چشم پوشي» کنند. پيامبر اسلام فرموده است: «خداوند رحمت کند بنده اي را که فرزندش را بر نيکي و سعادتش ياري کند به اينکه به او احسان نمايد و با او رفتار دوستانه داشته باشد و به آموزش و تربيت او بپردازد».
 

تادیب کودکان و نوجوانان و حدود و ثغور آن

مشروعیت و چگونگی تادیب کودکان و نوجوانان در اسلام و حدود و ثغور آن را تبیین نمایید؟

يكى از مباحث مهم، مشروعيّت و چگونگى تأديب كودكان و نوجوانان در حوزه تعليم و تربيت است. آنچه كه نقش بسزايى در ساختار شخصيّتى آنان در آينده دارد، بلكه مى تواند عامل رشد، تعالى و تكامل آنان، يا سبب سقوط و انحطاط و تنزلّ شان گردد. محورهای چهار گانه بحث عبارتند از: 1- مشروعيّت تأديب كودكان و نوجوانان. 2- مقدار و چگونگى تأديب. 3- مجرى تأديب كودكان و نوجوانان. 4- چه کسی ضامن نقص عضو یا جراحات عارض شده در تادیب کودک است؟

مشروعیت تادیب کودکان و نوجوانان به لحاظ فقهی

آیا اصولاً تادیب کودک و نوجوان در فقه شیعه مشروع است؟ کلمات فقها در این باره چیست؟

اصل مشروعيّت تأديب نزد فقهای ما به قدرى روشن بوده كه نيازى به بحث از آن نمى ديدند. برخی از کلمات فقها در این زمینه از این قرار است: امام خمينى(ره) می فرماید: «ظاهر آن است كه مقدار تأديب بستگى به نظر تأديب كننده دارد. گاه مصلحت اقتضا مى كند كه كمتر از ده ضربه تازيانه زده شود، و گاه مقتضاى مصلحت مقدار بيشترى است. ولى به هر حال تجاوز از آنچه مصلحت اقتضا مى كند جايز نيست». ابن قدامه از فقهاى عامّه مى گويد: «معلّم حق دارد شاگردانش را به منظور تأديب بزند».

ادله مشروعیت تادیب کودکان

ادله مشروعیت تادیب کودکان در اسلام چیست؟

مجازاتهاى بدنى كودكان و نوجوانان فى الجمله مشروع است. البتّه به عنوان آخرين راه حلّ، يعنى در مواردى كه جايگزين مناسبترى نداشته باشد. برای مشروعیت تادیب کودکان، سه دليل می توان ارائه کرد: 1- اطلاقات روايات تأديب، كه آن را يكى از حقوق فرزندان بر پدران مى داند؛ چرا كه تأديب گاه بدون مجازاتهاى بدنى حاصل نمى شود. 2- دليل دوم احاديث و رواياتى است كه مقدار تأديب را بيان مى كند. اين دسته از روایات، دلالت بر جواز مجازات بدنى كودكان و نوجوانان در موارد ضرورى دارد. 3- سيره عقلا و متشرّعه، از ديگر ادلّه مشروعيّت تأديب كودكان است.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قال الصادق (عليه السلام) :

مَنْ حَجَّ يُرِيدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لا يُرِيدُ بِهِ رِيَاءً وَ لا سُمْعَةً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ الْبَتَّةَ

کسى که حجّ انجام دهد و خدا را اراده کند و قصد ريا و شهرت طلبى نداشته باشد قطعاً خداوند او را خواهد بخشيد

وسائل الشيعة: 11/109