آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اصل مشروعيّت تأديب نزد فقهای ما به قدرى روشن بوده كه نيازى به بحث از آن نمى ديدند. برخی از کلمات فقها در این زمینه از این قرار است: امام خمينى(ره) می فرماید: «ظاهر آن است كه مقدار تأديب بستگى به نظر تأديب كننده دارد. گاه مصلحت اقتضا مى كند كه كمتر از ده ضربه تازيانه زده شود، و گاه مقتضاى مصلحت مقدار بيشترى است. ولى به هر حال تجاوز از آنچه مصلحت اقتضا مى كند جايز نيست». ابن قدامه از فقهاى عامّه مى گويد: «معلّم حق دارد شاگردانش را به منظور تأديب بزند».

فقهاى ما كمتر به سراغ بحث مشروعیت تادیب کودکان و نوجوانان رفته، بلكه غالباً از ابتدا به كميّت و كيفيّت تأديب پرداخته اند، و اين مطلب نشانگر آن است كه اصل مشروعيّت تأديب نزد آنان به قدرى روشن بوده كه نيازى به بحث از آن نمى ديدند. البتّه فقهاى اهل سنّت بيشتر به سراغ اين بحث رفته اند.
كلمات فقها در این باب:
1ـ مرحوم محقّق(رحمه الله) نويسنده كتاب شرايع الاسلام، مى گويد: «يكره ان يزاد فى تأديب الصبى على عشرة أسواط و كذا المملوك، ثم قال صاحب الجواهر: لكن لم اجد دليلا واضحاً عليه»(1)؛ (مكروه است كه به هنگام تأديب كودكان و بردگان بيش از ده تازيانه زده شود. صاحب جواهر پس از اين سخن مى گويد: دليل روشنى بر اين عدد نيافتم).
2ـ مرحوم صاحب رياض در كتاب رياض چنين مى نويسد: «يكره ان يزاد فى تأديب الصبى و تعزيره حيث يحتاج اليه عن عشرة اسواط الا فى حد»(2)؛ (مكروه است كه در تأديب و تعزير كودكان (در جايى كه نياز به آن است) از ده تازيانه تجاوز شود، مگر اين كه آن جرم حدّ شرعى داشته باشد).
3ـ امام خمينى(رحمه الله)در تحرير الوسيله چنين آورده اند: «والظاهر ان تأديبه بحسب نظر المؤدب و الولى فربما تقتضى المصلحة اقل و ربما تقتضى الاكثر و لا يجوز التجاوز عما هو مقتضى المصلحة»(3)؛ (ظاهر آن است كه مقدار تأديب بستگى به نظر تأديب كننده دارد. گاه مصلحت اقتضا مى كند كه كمتر از ده ضربه تازيانه زده شود، و گاه مقتضاى مصلحت مقدار بيشترى است. ولى به هر حال تجاوز از آنچه مصلحت اقتضا مى كند جايز نيست).
4ـ ابن قدامه از فقهاى معروف عامّه مى گويد: «للمعلم ضرب الصبيان للتأديب... سئل احمد عن ضرب المعلم الصبيان؟ قال: على قدر ذنوبهم و يتوقى بجهده الضرب، و اذا كان صغيراً لايعقل فلا يضر به، و من ضرب هؤلاء الضرب المأذون، لم يضمن ما تلف»(4)؛ (معلّم حق دارد شاگردانش را به منظور تأديب بزند ... از احمد بن حنبل [يكى از فقهاى اربعه اهل سنّت] در مورد مقدار تنبيه شاگردان توسّط معلّم سؤال كردند، در پاسخ گفت: به مقدار كار خلافى كه مرتكب شده اند، تنبيه مى شوند؛ ولى تا حدّ امكان از تنبيه بدنى خوددارى شود، و چنانچه آن قدر كوچك باشد كه خوب و بد را نمى فهمد زدن او جايز نيست، و كسى كه در موارد مجاز كودكان را تنبيه مى كند، ضامن خسارتهاى وارده نيست). خلاصه اين كه تأديب كودكان و نوجوانان اجمالا مورد قبول همه فقها مى باشد.(5)