کتاب «المحاسن» که یکی از اصول چهار صدگانه حدیثی شیعه است، توسط یکی از شاگردان امام رضا و امام جواد (علیهما السلام) یعنی ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد برقی (م 280 ق) در قرن سوم هجری تالیف شده است. این کتاب یکی از مهمترین و ارزشمندترین کتاب‌های حدیثی است که پس از تدوین جوامع روایی ثانوی (یعنی کتب اربعه شیعه) همچنان (البته بخشی از آن) باقی مانده است. این کتاب یکی از منابع بسیار مهم شیخ کلینی، شیخ صدوق، و شیخ طوسی در تدوین و تنظیم کتاب‌های چهارگانه مزبور بوده است و اعتبار آن در ردیف و بلکه بالاتر از کتب اربعه می باشد.

فراگيرى علم در اسلام واجب عينى و گاه واجب كفايى است. قرآن، اولين معلّم را خدا و نخستين شاگرد را آدم(ع) و اولين علم را، علم الاسماء مى شمرد‌. خدا علاوه بر آدم(ع) به يوسف(ع) علم تعبير خواب، به سليمان(ع) زبان پرندگان، به داود(ع) زره ساختن و ... را آموخت و جبرئيل نيز تعليمات فراوانى به پيامبر(ص) ياد داد. در روايات، مقام معلّم آنقدر والا است كه خدا، فرشتگان و همه موجودات _ حتّى مورچه در لانه و ماهيان در درياها _ بر كسى كه به مردم نیکی بیاموزد درود مى فرستند.

بررسى اوضاع و احوال زمان امام کاظم(ع) نشان مى‏ دهد كه هرگونه اقدام حادی كه حكومت منصور از آغاز روى آن حساسيت نشان بدهد صلاح نيست، از اين رو امام كاظم(ع) دنباله برنامه علمى پدر را گرفت و حوزه‏ اى‏ نه به وسعت دانشگاه جعفرى تشكيل داد و به تربيت شاگردان بزرگ و رجال علم و فضيلت پرداخت.

در آیات و روایات متعدد اسلامی به ثمرات و ویژگی های بسیار والای علم و علم آموزی اشاره شده است؛ مثلا گفته شده که علم هدف آفرینش جهان، یکی از اهداف بعثت انبیاء، وجه ممیزه بشر، یکی از لوازم مدیریت و رهبری، سرچشمه ایمان و تقوا و خداترسی و قدرت و ... است. به همین خاطر می بینیم که پیشوایان دینی ما هیچ محدودیت جنسیتی، زمانی و مکانی را به عنوان بهانه ای برای ترک تحصیل دانش نمی پذیرفتند؛ مثلا از حضرت علی(ع) روایت شده که فرموده دانش را حتی از مشرکین نیز فرا بگیرید.
 

در متون ديني آداب زيادي براي استادي و شاگردي ذکر شده است. آدابي مانند: خالص کردن نيت، عمل کردن به هر ميزان از علم، خوش اخلاقي، حضور با طهارت در مجلس درس، سرگرم بودن هميشگي به امور و فعاليت هاي علمي، بخل نورزيدن در بذل علم، آموزش آداب و عادت هاي نيکو به شاگردان، عدم تبعيض ميان شاگردان، دعا خواندن، غنيمت شمردن فرصت جواني براي تحصيل علم، رعايت نهايت مراتب احترام و تواضع به استاد، تفکر و تأمل مرتب در علومي که آنها را صرفا به ياد سپرده و... .

اصل مشروعيّت تأديب نزد فقهای ما به قدرى روشن بوده كه نيازى به بحث از آن نمى ديدند. برخی از کلمات فقها در این زمینه از این قرار است: امام خمينى(ره) می فرماید: «ظاهر آن است كه مقدار تأديب بستگى به نظر تأديب كننده دارد. گاه مصلحت اقتضا مى كند كه كمتر از ده ضربه تازيانه زده شود، و گاه مقتضاى مصلحت مقدار بيشترى است. ولى به هر حال تجاوز از آنچه مصلحت اقتضا مى كند جايز نيست». ابن قدامه از فقهاى عامّه مى گويد: «معلّم حق دارد شاگردانش را به منظور تأديب بزند».

خداوند اسلام را به عنوان دینی کامل به پیامبر(ص) وحی کرد. اهل سنت اعتقاد دارند تمام دستورات اسلام همان بود كه پيامبر(ص) به اصحابش گفت و در مسائلی که از اصحاب چیزی درباره آنها روایت نشده، ناگزیر از قیاس استفاده می کنند. اما شیعیان معتقدند، گرچه پیامبر(ص) امری ناگفته برای مردم باقی نگذاشت، اما بسيارى از موضوع بسیاری از دستورات، در زمان پيامبر(ص) نبود و برای مردم زمان های بعد اتفاق افتاد. پیامبر(ص) این علوم و پاسخ این مسائل را به شاگرد خاص خود علی(ع) و از طریق ایشان به سلسله ائمه(ع) آموخت.

امام عسكرى(ع) به حكم شرائط نامساعد و محدوديت بسيار شديدى كه حكومت عباسى ایجاد كرده بود، موفق به گسترش دانش دامنه دار خود در سطح كل جامعه نشد، اما در عين حال، با همان فشار و خفقان، شاگردانى تربيت كرد كه هر كدام به سهم خود در نشر و گسترش معارف اسلام و رفع شبهات دشمنان نقش مؤثرى داشتند به طوری که شيخ طوسى تعداد شاگردان حضرت را متجاوز از صد نفر ثبت كرده است

این کتاب آخرین بخش کتاب مقدس و از نظر تفسیر، دشوارترین قسمت آن است. این کتاب به شکل رؤیا و مکاشفه نوشته شده و دارای رموز پیچیده ای است. کتاب، تاریخ بشر را نزاع پیوسته ای بین قوم خدا از یک سو و نیروهای شرور جهان می داند که سرانجام قوم خدا بر نیروهای شرور پیروز خواهد شد. در پایان کتاب، منظر آسمان از چشم انداز شهر مقدس، یعنی اورشلیم جدید دیده می شود و اینجاست که سرانجام نصرت الهی فرا می رسد و همه ی مردم از آن برخوردار می شوند.