همان گونه که در مباحث گذشته اشاره شد، طبیعت زندگى دنیا این است که با موانع و مشکلات و آفات همراه مى باشد.در مسیر انجام «بایدها» و «نبایدها» اغلب مشکلاتى است که اگر انسان از آنها نگذرد، به مقصد نمى رسد. در ضمن، همیشه آفات و مصائبى در کمین نعمت هاست که باعث از دست دادن آنها مى شود، مصایبى در اموال و انفس و عزیزان و دوستان و مواهب دیگر.
انسان بدون صبر و استقامت، هم در جهات مثبت به جایى نمى رسد و هم در برابر عوامل منفى و قادر به ایستادگى نیست. به همین دلیل، کلید اصلى پیروزى ها، صبر و شکیبایى است و از آنجا که دین مجموعه اى از بایدها و نبایدهاست، اطاعات و ترک معاصى، بدون صبر و استقامت، بقا و دوامى ندارد; زیرا طبق بیان گذشته، صبر در برابر ایمان، همانند سر نسبت به بدن است.
از این رو، در بعضى از احادیث اسلامى (از جمله حدیثى از امیرمؤمنان (علیه السلام)) نقل شده: «صبر و ظفر، قرین هم شمرده شده اند که به واسطه صبر، ظفر مى آید»; «اَلصَّبْرُ الظَّفَرُ; صبر مساوى با پیروزى است!».
در آیات قرآن نیز شرط مهم پیروزى مجاهدان راه خدا را صبر و شکیبایى شمرده است: «...اِنْ یَکُن مِنْکُم عِشرُونَ صَابِرُونَ یَغْلِبُوا مِأَتَیْنِ وَ اِنْ یَکُنْ مِنْکُم مِأَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذینَ کَفَرُوا; هر گاه بیست نفر صبور و با استقامت از شما باشد، بر دویست نفر غلبه مى کنند و اگر صد نفر باشند بر هزار نفر از کافران پیروز مى گردند».
چه نیرویى است که یک نفر را توانایى مقابله با ده نفر و صد نفر را توانایى مقابله با یک هزار نفر را مى دهد. این نیرو همان صبر و استقامت است که در آیه به آن تصریح شده است.
افراد سست اراده و کم حوصله و کم استقامت، بسیار زود از میدان حوادث مى گریزند، یا در برابر حجم مشکلات زانوا مى زنند. نه دنیا را بدون صبر و استقامت به انسان مى دهند و نه آخرت را; به همین دلیل، اقوام و ملت هایى در جهان پیشرفت دارند که استقامت بیشترى داشته باشند.
در حالات علماى بزرگ ـ اعم از شخصیت هاى والاى مذهبى که درهاى علوم را گشودند یا دانشمندان علوم دیگر که به اختراعات و اکتشافات بزرگى نایل شدند ـ چیزى که بیش از هر چیز دیگر مى درخشد، صبر و استقامت آنها است. گاهى یک دانشمند، براى کشف یک قانون علمى، ناچار است چند سال در انزوا در کتابخانه یا آزمایشگاه خود بماند تا موفّق به کشف آن شود.
حدیثى از على(علیه السلام) نقل شده است: «مَنْ رَکِبَ مَراکِبَ الصَّبْرِ اهْتُدِىَ اِلَى مَیْدَانِ النَّصْرِ; کسى که بر مرکب صبر و شکیبایى سوار شود، به میدان پیروزى پاى مى نهد».
باز از همان امام بزرگوار آمده است که «مِفْتاحُ الظَّفَرِ لُزُومِ الصَّبْرِ; کلید پیروزى، داشتن صبر و شکیبایى است».
از سوى دیگر، افراد کم صبر و استقامت، بسیار زود آلوده انواع گناه مى شوند، زیرا گناهان، جاذبه هاى نیرومندى براى نفس سرکش انسانى دارد و اگر مقاومت شدیدى در انسان نباشد، ایستادگى در برابر آن جاذبه ها ممکن نیست.
در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «کَمْ مِنْ صَبْرِ سَاعَة قَدْ اَوْرَثَتْ فَرَحَاً طَویلا وَ کَم مِنْ لَذَّةِ سَاعَة قَد اَوْرَثَتْ حُزْناً طَویلا; بسیار اتفاق افتاده که یک ساعت صبر و شکیبایى، سبب شادى طولانى شده است، و چه بسیار لذّت کوتاهى در یک ساعت، غم واندوه طولانى به بار آورده است».
ممکن است در طول زندگى، انسان گرفتار خسارت ها و زیان هاى مادى، اجتماعى و یا معنوى شود; مثلا در مورد مرگ نزدیکان باید گفت: چنان نیست که دوستان و خویشاوندان همه با هم متولد شوند و همه با هم بمیرند، بعضى زودتر و بعضى دیرتر، چشم از جهان مى پوشند، آنها که زودتر مى روند، بازماندگان را به داغ و فراق خود مبتلا مى سازند. اگر انسان، صبور نباشد، به زودى سلامتش را از دست مى دهد، از همه چیز زندگى مأیوس گشته و دست او از کار مى ماند.
آرى! این صبر است که با وجود تمام این حوادث ناگوار، به روح و قلب انسان توانایى ادامه حیات را مى دهد.
در روایات سابق، بیان داشتیم که امام صادق(علیه السلام) ثواب شکیبایى شیعیان در برابر مصیبت ها و گرفتارى ها را برابر با پاداش هزار شهید دانستند که این امر نشانگر همین معنى است.
خلاصه این که: درباره اهمّیّت صبر و نقش آن در پیشبرد دین و دنیا، هر چه بیان شود کم است. به همین دلیل، تعبیرات بسیار بالایى را که در روایات اسلامى درباره پاداش صابران آمده است، نباید مبالغه پنداشتو در یک بیان کلى مى توان به این روایت از امام باقر(علیه السلام) تمسک بجوییم:«اِنَّهُ مَنْ صَبَرَ نَالَ بِصَبْرِهِ دَرَجَةَ الصّائِمِ الْقائِمِ، وَ دَرَجَةِ الشَّهیدِ الَّذِى ضَرَبَ بِسَیفِهِ قُدّامَ مُحمَّد(صلى الله علیه وآله); هر کس صبر و شکیبایى کند، به خاطر آن به مقام روزه داران شب زنده دار مى رسد و درجه شهیدى را که در پیشاپیش پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) با شمشیر به دفاع پرداخته و شربت شهادت نوشیده است، را به دست مى آورد».
به گفته شاعر:
کلید صبر کسى را که باشد اندر دست هر آینه در گنج مراد بگشاید
به شام تیره محنت، بساز و صبر نما که عاقبت، سحر از پرده، روى بنماید
1- غررالحکم، حدیث 213.
2- انفال، 65.
3- کنز الفوائد، صفحه 58.
4- غررالحکم، حدیث 9809.
5- بحار الانوار، جلد 68، صفحه 19، حدیث 45.
6- وسائل الشیعه، جلد 11، کتاب الجهاد، صفحه 209، حدیث 5.
