عمده ترین چیزى که سبب آرزوهاى دراز مى شود جهل و بى خبرى است، جهل نسبت به خویشتن و نسبت به دنیا و جهل نسبت به قدرت و لطف خدا و ثواب آخرت و عقبى، مجموعه این جهل ها انسان را به وادى آرزوهاى دراز مى کشاند.
توضیح اینکه: انسان به سبب بى خبرى از وضع خویش و عدم توجّه به این حقیقت که هر لحظه ممکن است پایان عمر او فرارسد، یک لخته خون کوچک مى تواند مجراى رگهاى قلب یا مغز او را بگیرد و در یک لحظه، سکته قلبى یا مغزى بر او عارض شود یا حادثه اى همچون زلزله و آتش سوزى، تصادف در رانندگى، لغزیدن و بر زمین خوردن و ضربه مغزى شدن یا مانند اینها به زندگى او پایان دهد. آرى بر اثر جهل به این امور گرفتار این پندار مى شود که عمرى طولانى دارد و سپس یک مشت آرزوهاى دراز اطراف فکر او را احاطه مى کند و به او اجازه نمى دهد به غیر آن بیندیشد.
همچنین جهل نسبت به ناپایدارى و بى وفایى دنیا، دنیایى که نه بر صغیر رحم مى کند و نه بر کبیر، نه بر جوان رحم مى کند نه بر پیر، گاه پیش از آنکه پیرى بمیرد صدها کودک و جوان از دنیا مى روند و گاه پیش از آنکه مریض سخت جان دهد ده ها سالم در آغوش مرگ قرار مى گیرند.
گاه سلاطین مقتدر در یک روز به ضعیف ترین افراد مبدّل مى شوند و در زندان انفرادى جاى مى گیرند و گاه ثروتمندان غرق ناز و نعمت در یک شب فقیر و تهیدست مى شوند و بر خاک سیاه مى نشینند، آرى جهل به این امور است که انسان را در گرداب طول امل مى اندازد.
اینجاست که سلمان فارسى، شاگرد بزرگ مکتب وحى، مى گوید: «ثَلاَثٌ اَعْجَبَتْنِى حَتَّى اَضْحَکَتْنِى: مُؤَمِّلُ الدُّنْیَا وَ الْمَوْتُ یَطْلِبُهُ، وَ غَافِلٌ لَیْسَ بَمَغْفُول عَنْهُ، وَ ضَاحِکٌ مُلِئَ فِیهِ لاَیَدْرِى اَسَاخِطٌ رَبُّ الْعَالَمِینَ عَلَیْهِ اَمْ رَاض عَنْهُ; سه کس مرا در شگفتى فرو برده تا آنجا که به خنده واداشته است: کسى که دنیا را آرزو مى کند در حالى که مرگ در پى اوست و کسى که از اجل خویش غافل است در حالى که اجل از او غافل نیست و کسى که با تمام وجودش مى خندد در حالى که نمى داند پروردگار جهانیان از او راضى است یا نه»؟
در روایات اسلامى نیز اشاره هاى روشنى به این معنى شده است، مولاى متّقیان على(علیه السلام) مى فرماید: «مَنْ اَیْقَنَ اَنَّهُ یُفَارِقُ الاَْحْبَابَ وَ یَسْکُنُ التُّرَابَ وَ یُوَاجِهُ الْحِسَابَ وَ یَسْتَغْنِى عَمَّا خَلَّفَ، وَ یَفْتَقِرُ اِلَى مَا قَدَّمَ کَانَ حَرِیّاً بِقَصْرِ الاَْمَلِ وَ طُولِ الْعَمَلِ; کسى که یقین دارد(به زودى) از دوستان جدا مى شود و در زیر خاک مسکن مى گزیند و با حساب الهى روبه روست و از آنچه بر جاى گذاشته بى نیاز مى گردد و به آنچه از پیش فرستاده محتاج مى شود، سزاوار است که آرزو را کوتاه و اعمال صالح را طولانى کند»!
در حدیث دیگرى از همان حضرت مى خوانیم: «اِتَّقُوا خِدَاعَ الاْمَالِ، فَکَمْ مِنْ مُؤَمِّلِ یَوْم لَمْ یُدْرِکْهُ، وَ بَانِى بَنَاء لَمْ یَسْکُنْهُ، وَ جَامِعِ مَال لَمْ یَأْکُلْهُ; از فریب آرزوها بپرهیزید، چه بسیار کسانى که آرزو داشتند روزى را(در آغوش ناز و نعمت) بگذرانند و هرگز به آن نرسیدند، چه بسیار کسانى که خانه و قصرى ساختند ولى هرگز در آن ساکن نشدند و چه بسیار کسانى که اموال زیادى اندوختند ولى هرگز از آن نخوردند»!
گاه جهل به آخرت و نعمت هاى بى پایان آن سراى جاویدان که یک لحظه نگاه کردن به آنها به تمام دنیا مى ارزد، سبب مى شود که انسان به آرزوهاى دراز در این جهان کشیده شود، حتّى گاه مى شود بى خبرى از لذّت زهد در دنیا و آزادگى از چنگال اسارت زرق و برق آن، انسان را به وادى طول امل مى کشاند!
در حدیثى از امام باقر(علیه السلام) مى خوانیم: «اِسْتَجْلِبْ حَلاَوَةَ الزِّهَادَةِ بِقَصْرِ الاَْمَلِ; شیرینى زهد را با کوتاهى آرزوها به دست آر»!
و گاه مى شود انسان قدرت خدا را فراموش مى کند و یا نسبت به آن جاهل و بى خبر است و نمى داند خدایى که از لحظه انعقاد نطفه در رحم مادر پیوسته به او روزى داده است، در حالى که هیچ کس دسترسى به او نداشته مى تواند تا پایان عمر زندگى او را اداره کند و فرزندانش اگر دوست خدا باشند، خدا آنها را تنها نمى گذارد و اگر دشمن خدا باشند خدمت به آنها بى دلیل است.
آرى جهل به این امور سبب مى شود که زیر پوشش (تأمین آینده خود و فرزندان)، گرفتار آرزوهاى دراز و طول امل گردد.
مجموعه این جهل ها و بى خبرى ها(جهل به خویشتن، جهل به دنیا، جهل نسبت به خدا و قدرت بى مانند او و جهل نسبت به آخرت و مواهب بى پایانش) آدمى را در بیابان بیکران و برهوت خشک و سوزان آرزوها سرگردان مى سازد.
* * *
1- المحجّة البیضاء، جلد 8، صفحه 246.
2- بحارالانوار، جلد 70، صفحه 167.
3- تصنیف غررالحکم، صفحه 313.
4- تحف العقول، صفحه 207.
