فراموش نکرده ایم که در حدیثى از امام علىّ بن الحسین(علیه السلام)، نخستین سرچشمه گناه و معصیت پروردگار تکبّر ذکر شده بود که گناه بزرگ ابلیس بود و به خاطر آن به فرمان خدا پشت کرد و از کافران شد; سپس حرص به عنوان دوّمین سرچشمه گناه و ترک اولى از ناحیه آدم و حوّا معرّفى شده بود و بعد از این دو، حسد بود که سرچشمه گناه بزرگ فرزند آدم(قابیل) گردید و برادرش هابیل را به قتل رسانید.
نه تنها در داستان آدم که در طول تاریخ انبیا و مبارزات آنان با اقوام منحرف، آثار منفى رذیله حرص به خوبى نمایان است، در تاریخ گذشته و امروز اقوام مختلف دنیا نیز مشاهده مى کنیم که حرص و فزون طلبى، سرچشمه انواع جنایات و جنگها و خونریزى ها، قتل و غارت ها و پشت کردن به اصول انسانى و فضایل اخلاقى است.
نقطه مقابل آن قناعت است که سبب آرامش، عدالت، صلح و صفا و برادرى و اخوّت است.
با توجّه به ترتیبى که براى ذکر فضایل اخلاقى و صفات نکوهیده برگزیده ایم(ترتیبى که از حالات انبیا و پیامبران پیشین از آدم تا خاتم در قرآن مجید آمده است) دوّمین صفت از صفات رذیله را حرص و فزون طلبى اختیار کردیم که در داستان آدم(علیه السلام) و سرگذشت شعیب و داوود(علیه السلام) و به طور کلّى یهود و همچنین در سرگذشت مشرکان عرب و مسلمانان ضعیف الایمان در عصر پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)نیز دیده مى شود.
با این اشاره به قرآن برمى گردیم و آیات مختلف آن را از این دیدگاه مورد توجّه قرار مى دهیم:
1ـ فَوَسْوَسَ اِلَیْهِ الشَّیْطَانُ قَالَ یَا آدَمُ هَلْ اَدُلُّکَ عَلىَ شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَ مُلْک لاَیَبْلَى * فَاَکَلاَ مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَ طَفِقَا یَخْصِفَانِ عَلَیْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَ عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى (سوره طه،آیه120و121)
2ـ وَ اِلَى مَدْیَنَ اَخَاهُمْ شُعَیْباً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللهَ مَا لَکُمْ مِنْ اِلَه غَیْرُهُ قَدْ جَائَتْکُمْ بَیِّنَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ فَاَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمِیزَانَ وَ لاَتَبْخَسُوا النَّاسَ اَشْیَائَهُمْ وَ لاَتُفْسِدُوا فِى الاَْرْضِ بَعْدَ اِصْلاَحِهَا ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ اِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ (سوره اعراف،آیه85)
3ـ اِنَّ هَذَا اَخِى لَهُ تِسْعٌ وَ تِسْعُونَ نَعْجَةً وَ لِىَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ فَقَالَ اَکْفِلْنِیهَا وَ عَزَّنِى فِى الْخِطَابِ * قَالَ لَقَدْ ظَلَمَکَ بِسُؤآلِ نَعْجَتِکَ اِلَى نِعَاجِهِ وَ اِنَّ کَثِیراً مِنَ الْخُلَطَآءِ لَیَبْغِى بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْض اِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَ قَلِیلٌ مَا هُمْ وَ ظَنَّ دَاوُدُ اَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَ خَرَّ رَاکِعاً وَ اَنَابَ (سورهص،34و33)
4ـ وَ لَتَجِدَنَّهُمْ اَحْرَصَ النَّاسِ عَلَى حَیَاة وَ مِنَ الَّذِینَ اَشْرَکُوا یَوَدُّ اَحَدُهُمْ لَوْ یُعَمَّرُ اَلْفَ سَنَة وَ مَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذَابِ اَنْ یُعَمَّرَ وَاللهُ بَصِیرُ بِمَا یَعْمَلُونَ (سوره بقره،آیه96)
5 ـ اِنَّ الاِْنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعاً * اِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً * وَ اِذَا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعاً (سوره معارج،آیه 21 تا 19)
6 ـ وَ اِذَا رَأَوْا تِجَارَةً اَوْ لَهْواً انْفَضُّوا اِلَیْهَا وَ تَرَکُوکَ قَائِماً قُلْ مَا عِنْدَ اللهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجَارَةِ وَاللهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ (سوره جمعه،آیه11)
7ـ وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَة لُّمَزَة * اَلَّذِى جَمَعَ مَالا وَ عَدَّدَهُ * یَحْسَبُ اَنَّ مَالَهُ اَخْلَدَهُ (سوره همزه،آیات3تا1)
1- سفینة البحار، جلد 2، صفحه 458(مادّه کبر).
