1ـ ضعف ایمان و سوء ظنّ به خدا، زیرا افراد با ایمان داراى توکّل و امید به لطف خداوند و اعتقاد به وعده هاى او هستند، و چنین کسانى هرگز سست و زبون نخواهند شد، و از حوادث هر قدر بزرگ باشد نمى ترسند، این همان است که در فرمان معروف مالک اشتر آمده است که امام(علیه السلام) مى فرماید: «اِنَّ الْبُخْلَ وَ الْجُبْنَ وَ الْحِرْصَ غَرَائِزٌ شَتَّى یَجْمَعُهَا سُوءُ الظَّنِّ بِاللهِ; بخل و ترس و حرص، غرائز و تمایلات متعدّدى هستند که جامع آنها سوء ظن به خداى بزرگ است»!
2ـ احساس کمبود شخصیّت و عقده حقارت یکى دیگر از دلایل جبن و ترس است، به همین دلیل هر اندازه به افراد شخصیّت داده شود بر شجاعت آنها افزوده مى شود و از همین رو در حدیث امام امیرمؤمنین آمده است که: «شِدَّةُ الْجُبْنِ مِنْ عَجْزِ النَّفْسِ وَ ضَعْفِ الْیَقِینِ; شدّت ترس از ناتوانى روحى و ضعف یقین سرچشمه مى گیرد»!
3ـ «عدم آگاهى و جهل» در بسیارى از اوقات سبب ترس مى شود، انسان از اشخاص و جانداران و موجوداتى که درست آنها را نمى شناسد مى ترسد، ولى هنگامى که به قدر کافى آگاهى مى یابد ضعف او زایل مى شود.
4ـ «عافیت طلبى» یکى دیگر از اسباب ترس است، چرا که همیشه شجاعت در عین اینکه پیروزى مى آفریند مشکلات و ناراحتى هایى را نیز ممکن است به همراه داشته باشد که باب طبع عافیت طلبان ترسو نیست.
5 ـ بروز حوادث تلخ و ناگوار غالباً سبب مى شود که انسانها به نوعى ترس گرفتار شوند، زیرا این حوادث تلخ ذهنیّت هاى ترس آلودى در انسان به وجود مى آورد که گاه تا آخر عمر با اوست و جز با روانکاوى صحیح برطرف نمى گردد.
6 ـ افراط در احتیاط مى تواند ناشى از ترس باشد و یا عاملى براى ایجاد ترس، چرا که به انسان مى گوید از هر احتمال خطرى باید پرهیز کرد، و این یکى از ریشه هاى اصلى ترس است.
7ـ انکار نمى توان کرد که ساختمان روحى و جسمى افراد نیز در بروز این پدیده شوم مؤثّر است، گروهى از افراد را مى بینیم که به خاطر ضعف قلب یا ناتوانى اعصاب، یا ضعفهاى دیگر جسمانى، از همه چیز مى ترسند، در حالى که از این حالت متنفّرند ولى نمى توانند آن را از خود دور سازند.
آنها مى گویند: چه کنیم این ترس دست خودمان نیست، و بى اختیار بر ما تحمیل مى شود، ولى چنان نیست که این حالت از طریق روان درمانى قابل تغییر نباشد.
* * *
1- شرح فارسى غررالحکم، جلد 4، صفحه 185.
