در بسیارى از آیات قرآن مجید و روایات اسلامى و سرگذشت انبیا و اولیا و صالحان و در کتب علماى اخلاق و ارباب سیر و سلوک روى مسئله توکّل به عنوان یک فضیلت مهمّ اخلاقى که بدون آن نمى توان به مقام قرب الهى رسید، یاد شده است.

منظور از توکّل سپردن کارها به خدا، و اعتماد بر لطف اوست، زیرا «توکّل» از مادّه «وکالت» به معنى انتخاب وکیل نمودن و اعتماد بر دیگرى کردن است، بدیهى است هر قدر وکیل توانایى بیشتر و آگاهى فزون تر داشته باشد شخص موکّل احساس آرامش بیشترى مى کند، و از آنجا که علم خدا بى پایان و تواناییش نامحدود است هنگامى که انسان توکّل بر او مى کند آرامش فوق العاده احساس مى کند، در برابر مشکلات و حوادث مقاوم مى شود، و از دشمنان نیرومند و خطرناک نمى هراسد، در سختیها خود را در بن بست نمى بیند و پیوسته راه خود را به سوى هدف ادامه مى دهد.

انسانى که بر خدا توکّل دارد هرگز احساس حقارت و ضعف نمى کند بلکه به اتّکاى لطف خدا و علم و قدرت بى پایان او خود را پیروز و فاتح مى بیند و حتّى شکست هاى مقطعى او را مأیوس نمى سازد.

هرگاه توکّل به مفهوم صحیح کلمه در جان انسان پیاده شود به یقین امید آفرین، نیروبخش و باعث تقویت اراده و تحکیم مقاومت و پایمردى است.

مسئله توکّل در زندگى انبیاى بزرگ الهى درخشش فوق العاده اى دارد، بررسى آیات قرآنى در این زمینه نشان مى دهد که آنها همیشه در برابر مشکلات طاقت فرسا خود را زیر سپر توکّل قرار مى دادند، و یکى از دلایل مهمّ پیروزى آنها داشتن همین فضیلت اخلاقى بوده است.

با این اشاره به آیات قرآن بازمى گردیم و با توجّه به ترتیب تاریخى سرگذشت انبیا مسئله توکّل را در زندگى آنان مورد بررسى قرار مى دهیم(از نوح(علیه السلام) شروع کرده به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) پایان مى دهیم):

1ـ وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ نُوح اِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ یَا قَوْمِ اِنْ کَانَ کَبُرَ عَلَیْکُمْ مَقَامِى وَ تَذْکِیرىِ بِآیَاتِ اللهِ فَعَلَى اللهِ تَوَکَّلْتُ فَاَجْمِعُوا اَمْرَکُمْ وَ شُرَکَائَکُمْ ثُمَّ لاَیَکُنْ اَمْرُکُمْ عَلَیْکُمْ غُمَّةً ثُمَّ اقْضُوا اِلَىَّ وَ لاَتُنْظِرُونِ   (سوره یونس،آیه71)

2ـ اِنِّى تَوَکَّلْتُ عَلَى اللهِ رَبِّى وَ رَبِّکُمْ   (سوره هود،آیه56)

3ـ رَبَّنَا اِنِّى اَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِى بِوَاد غَیْرِ ذِى زَرْع عِنْدَ بَیْتِکَ الُْمحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلَوةَ فَاجْعَلْ اَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِى اِلَیْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الَّثمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ   (سوره ابراهیم،آیه37)

4ـ...اِنْ اُریِدُ اِلاّ الاِْصْلاَحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَ مَا تَوْفِیقى اِلاّ بِاللهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ اِلَیْهِ اُنِیبُ   (سوره هود،آیه88)

5 ـ وَ قَالَ یَا بَنِىَّ لاَتَدْخُلُوا مِنْ بَاب وَاحِد وَ ادْخُلُوا مِنْ اَبْوَاب مُتَفَرِّقَة وَ مَا اُغْنِى عَنْکُمْ مِنَ اللهِ مِنْ شَىْء اِنِ الْحُکْمُ اِلاّ للهِِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ عَلَیْهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ   (سوره یوسف،آیه67)

6 ـ وَ قَالَ مُوسَى یَا قَوْمِ اِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللهِ فَعَلَیْهِ تَوَکَّلُوا اِنْ کُنْتُمْ مُسْلِمِینَ * فَقَالُوا عَلَى اللهِ تَوَکَّلْنَا رَبَّنَا لاَتَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ   (سوره یونس،آیات 84و85)

7ـ وَ لَمَّا بَرَزُوا لِجَالُوتَ وَ جُنُودِهِ قَالُوا رَبَّنَا اَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْراً وَ ثَبِّتْ اَقْدَامَنَا وَ انْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ   (سوره بقره،آیه250)

8 ـ فَاِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِىَ اللهُ لاَ اِلَهَ اِلاّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظیمَ   (سوره توبه،آیه129)

9ـ وَ مَا لَنَا اَلاَّنَتَوَکَّلَ عَلَى اللهِ وَ قَدْ هَدَانَا سُبُلَنَا وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلَى مَا آذَیْتُمُونَا وَ عَلَى اللهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ   (سوره ابراهیم،آیه12)

10ـ...وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ...   (سوره طلاق،آیه3)