عجله و شتابزدگى به عنوان یک خوى زشت و ناپسند که در اعمال انسان به صورتهاى گوناگون آشکار مى شود، به این معنى است که انسان، پیش از فراهم شدن مقدمات انجام کار، اقدام به انجام آن کند، کارى که نتیجه آن چیزى جز شکست یا انجام ناقص نخواهد بود.
این بدان مى ماند که انسان میوه را پیش از رسیدن و قابل استفاده شدن از درخت بچیند; کارى که نتیجه اش ضایع شدن میوه یا کم شدن فایده آن است. یا این که قبل از آمادگى زمین، بذرافشانى کند که نتیجه اش نابودى بذر یا کاهش محصول خواهد بود.
امیرمؤمنان على (علیه السلام) مى فرمایند:«وَ مُجْتَنِى الثَّمَرةِ لِغَیرِ وَقتِ اِیناعِهَا کَالزّارعِ لِغَیرِ اَرْضِهِ; کسى که میوه را پیش از رسیدن بچیند، همچون کسى است که بذر خود را در زمین نامناسبى (مانند شوره زار) بپاشد. (که نیرو و سرمایه خود را تلف کرده و نتیجه اش عایدش نمى شود».
«عجول» به افرادى گفته مى شود که در گفتار و رفتار و سؤال و درخواست خود، دستپاچه اند و صبر و حوصله لازم را براى رسیدن به مقصد، از راه صحیح آن ندارند; به همین دلیل، اغلب گرفتار مشکلات و ناکامى ها مى شوند.
نقطه مقابل «عجله و شتابزدگى»، تأنّى، اناة، خویشتن دارى، تحمل، حوصله، طمأنینه و وقار است.
«عجله» را نباید با «سرعت» که بار مثبت دارد، اشتباه کرد. سرعت آن است که انسان بعد از فراهم شدن مقدّمات، اتلاف وقت نکند و فرصت را از دست ندهد و به سوى مقصد بشتابد; کارى که مسلماً سبب پیروزى و نجات و موفقیت است. در موارد بسیارى، میان مصادیق و موارد عجله و سرعت اشتباه شده است و یا گروهى براى توجیه اعمال نادرست خود، تنبلى و بى حالى و از دست دادن فرصت ها را تحت عنوان ترک عجله و شتابزدگى توجیه مى کنند; در حالى که فرق این دو کاملا واضح و روشن است و این که مى بینیم، بعضى از روایات، عجله را از اسباب پشیمانى و تأنّى را سبب سلامت شمرده است، به خاطر همان است که در بالا اشاره شد.
این سخن را با حدیثى از امیرمؤمنان على (علیه السلام) که بیان روشنى بر تفاوت مفهوم عجله و سرعت در کارهاست، پایان مى دهیم: «اِیّاکَ وَ العَجَلَةَ بِالاُمُورِ قَبْلَ اَوانِهَا، وَ التَّساقُطَ فِیها عِندَ اِمْکانِها; از شتاب کردن در کارها، قبل از رسیدن موعد آنها بپرهیز و نیز از سستى در کارها به هنگام رسیدن زمان آن (و فراهم شدن اسباب) بپرهیز».
* * *
1- نهج البلاغه، خطبه 5.
2- نهج البلاغه، نامه 53 (فرمان مالک اشتر).
