در روایات اسلامى بحث هاى فراوانى درباره نکوهش «عجله» و ستایش «تأنى» و خویشتن دارى دیده مى شود که نکات زیادى در آنها نهفته است، به عنوان نمونه:

1 ـ رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى فرمایند: «اَلاَْناةُ مِنَ اللّهِ وَ العَجَلةُ مِنَ الشَّیْطانِ; تأنّى و خویشتن دارى از سوى خداست و عجله و شتاب از شیطان است».(1)

2 ـ در حدیث دیگرى همان حضرت (صلى الله علیه وآله) مى فرمایند: «اِنَّما اَهْلَکَ النَّاسَ اَلعَجَلَةُ وَ لَو اَنَّ النَّاسَ تَثَبَّتُوا لَم یُهلِکْ اَحدٌ; عجله و شتاب مردم را هلاک کرده و اگر مردم داراى تأنّى و خویشتن دارى بودند، هیچ کس به هلاکت نمى رسید».(2)

البتّه منظور، هلاکت هایى است که بر اثر حوادث غیر منتظره و ناپخته پیش مى آید که اغلب مولود عجله و دستپاچگى است.

3 ـ از همان حضرت (صلى الله علیه وآله) نقل شده است: «اِیّاکَ وَ العَجلةَ فَاِنَّکَ اِن عَجَّلْتَ اَخْطَاْتَ حَظَّکَ; از عجله بپرهیز; زیرا هرگاه عجله کنى نصیب و بهره خود را از دست خواهى داد».(3)

امیرمؤمنان على (علیه السلام) مى فرمایند: «مَعَ العَجَلِ یَکثِرُ الزَّلَلَ; لغزش هاى انسان با عجله افزایش مى یابد».(4)

5 ـ همان امام بزرگوار در وصیّتى که در آستانه شهادتش براى فرزندش امام حسن(علیه السلام) داشتند، فرمودند: «اَنْهاکَ عَنِ التَّسَرُّعِ بِالقَوْلِ وَ الْفِعْلِ; تو را از شتابزدگى در سخن گفتن و عمل نهى مى کنم».(5)

6 ـ باز همان امام همام مى فرمایند: «اَلْعَجَلُ قَبلَ الاِْمْکانِ یُوجِبُ الغُصَّةَ; عجله پیش از فراهم شدن امکانات و مقدّمات کار، موجب اندوه است.»(6); زیرا زحمات انسان برباد مى رود و تلاشهاى او بى اثر مى ماند.

7 ـ از همان حضرت (علیه السلام) آمده است: «مَن رَکَبَ العَجَلَ رَکِبَتْهُ المَلامَةُ; کسى که بر مرکب شتابزدگى سوار شود، ملامت و سرزنش بر دوش او سوار خواهد شد».(7)

8 ـ امام صادق (علیه السلام) مى فرمایند: «مَعَ التَّثَبُّتِ تَکونُ السَّلامَةُ وَ مَعَ العَجَلَةِ تَکونُ النَّدامَةُ; همراه تأنّى و خویشتن دارى، سلامت است و همراه عجله ندامت».(8)

9 ـ امیرمؤمنان على (علیه السلام) مى فرمایند: «العَجَلَةُ مَذمُومَةٌ فی کُلِّ اَمْر اِلاّ فی مَا یَدفَعُ الشَّرَّ ; عجله در هر کارى نکوهیده است، مگر در مقام دفع شرّ».(9)

10 ـ این بحث را با حدیث پرمعنایى از حضرت على (علیه السلام) به پایان مى بریم: «مَنْ اِسْتَطاعَ اَن یَمْنَعَ نَفْسَهُ مِن اَربَعَةِ اَشیاء فَهُوَ خَلیقٌ بِـاَنْ لایَنْزِلَ بِهِ مَکرُوهٌ اَبَداً قِیلَ وَ مَاهِىَ؟ قالَ: اَلعَجَلَةُ وَ اللِّجاجَةُ وَ العُجْبُ وَ التَّوانى; کسى که بتواند خویشتن را از چهار چیز باز دارد، سزاوار است که هرگز امر ناخوشایندى براى او رخ ندهد. سؤال کردند، آن چهار چیز چیست؟ فرمودند: عجله، لجاجت، خودبینى و تنبلى».(10)

در این احادیث «تأنّى» یک عطیّه الهى و «عجله» یک خوى شیطانى شمرده شده است، همان خویى که انسان را در زندگى ناکام مى سازد، فرصت ها را از دست او مى گیرد، لغزش او زیاد مى گردد، پشیمان مى شود و به هلاکت مى افتد; در صورتى که نقطه مقابل آن; یعنى، تأنّى و خویشتن دارى سبب کامیابى و پیروزى و بهره بردارى هرچند بیشتر از فرصتهاست.

* * *

1- بحارالانوار، جلد 68، صفحه 340.

2- همان مدرک.

3- مجموعه ورّام، صفحه 255.

4- غررالحکم، حدیث 9740.

5-بحارالانوار، جلد 67، صفحه 339.

6- غررالحکم، حدیث 1333.

7- غررالحکم، حدیث 9095.

8- بحارالانوار، جلد 68، صفحه 338.

9- غررالحکم، حدیث 1950.

10- بحارالانوار، جلد 75، صفحه 43.