زندگى انسان در دنیا، آمیخته با مشکلات عجیبى است که اگر در مقابل آن بایستد و شکیبایى و مقاومت به خرج دهد، به یقین پیروز خواهد شد و اگر ناشکیبایى کند و در برابر حوادث زانو زند، هیچ گاه به مقصد نخواهد رسید.
منظور از «صبر» همان استقامت در برابر مشکلات و حوادث گوناگون است که نقطه مقابل آن «جزع»، بى تابى، از دست دادن مقاومت و تسلیم شدن در برابر مشکلات است. علاوه بر زندگى مادى، در زندگى معنوى نیز این مسئله وجود دارد. اگر انسان در برابر نفس سرکش و هوا و هوس ها و زرق و برق دنیا و جاذبه هاى گناه ایستادگى نکند و در طریق «معرفة اللّه» و اطاعت فرمان او با مشکلات نجنگد، هرگز به جایى نمى رسد.
از این رو، علماى علم اخلاق، صبر را به سه دسته تقسیم مى کنند:
1ـ صبر بر اطاعت; یعنى شکیبایى در برابر مشکلاتى که در راه اطاعت وجود دارد.
2ـ صبر بر معصیت; یعنى ایستادگى در برابر انگیزه هاى نیرومند و محرک گناه.
3ـ صبر بر مصیبت; یعنى پایدارى در برابر حوادث تلخ و ناگوار و عدم برخورد انفعالى و ترک جزع و فزع.
«صبر» از مهمترین ارکان ایمان است، امیر مؤمنان على(علیه السلام) موقعیت صبر را در برابر ایمان، همانند موقعیت سر نسبت به بدن مى دانند در قرآن مجید نیز کمتر موضوعى را مانند صبر مورد تأکید قرار داده است. در حدود هفتاد آیه، از صبر سخن به میان آمده که بیش از ده مورد آن به شخص پیغمبر اسلام(صلى الله علیه وآله) اختصاص دارد.
قرآن براى صابران، اجر فراوانى قائل شده; «اِنَّما یُوَفّى الصَّابِرُونَ اجْرَهم بِغَیْرِ حِسَاب» و کلید ورود به بهشت، را صبر و استقامت شمرده شده است، آنجا که مى گوید: «فرشتگان بر در بهشت به استقبال مى آیند و به آنها مى گویند: «سَلاَمٌ عَلَیْکُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارُ; سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان، چه نیکو است سر انجام آن سراى جاویدان».
در حدیث معروف نبوى که در بحث هاى آینده به آن اشاره خواهد شد; صبر نیمى از ایمان شمرده شده است.
بااین اشاره به سراغ آیات قرآن مى رویم و تعبیرها و تأکیدهاى قرآن را در مسئله صبر، مورد توجه قرار مى دهیم.
1- زمر، 10.
2- رعد، 24.
