در احادیث اسلامى، روایات تکان دهنده اى درباره «بخل» دیده مى شود، از جمله:
1 ـ رسول خدا (صلى الله علیه وآله) در حدیثى مى فرمایند: «اَلْبَخیلُ بَعیدٌ مِنَ اللّهِ بَعیدٌ مِن النّاسِ، قَریبٌ مِنَ النّارِ ; بخیل از خدا دور است، از مردم نیز دور است و به آتش دوزخ نزدیک است». همین مضمون (با مختصر تفاوتى) از امام على بن موسى الرّضا (علیه السلام) نقل شده است.
2 ـ در حدیث دیگرى، امام امیرمؤمنان على (علیه السلام) مى فرمایند:«النَّظَرُ اِلَى الْبَخیلِ یُقْسِىِ الْقلْبَ; نگاه کردن به بخیل، انسان را سنگدل مى کند». این تعبیر نشان مى دهد که باطن بخیلان آن قدر تاریک و آلوده است که بازتاب آن در چهره آنان، سبب سنگدلى نگاه کننده مى شود.
3 ـ در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نقل شده است که «آن حضرت در حال طواف خانه خدا بود، مردى را مشاهده کرد که در پرده خانه کعبه در آویخته و مى گوید: خداوندا! به حرمت این خانه سوگندت مى دهم که گناهان مرا ببخش».
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) خطاب به آن مرد فرمودند: مگر گناه تو چیست؟ آن را توصیف کن.
عرض کرد: بزرگتر از آن است که بتوانم توصیف کنم.
حضرت (صلى الله علیه وآله) فرمودند: واى برتو! گناه تو بزرگتر است یا خشکى ها؟!
عرض کرد: گناه من بزرگتر است اى رسول خدا!
حضرت فرمودند: گناه تو بزرگتر است یا دریاها؟!
عرض کرد: گناه من اى رسول خدا!
حضرت (صلى الله علیه وآله) فرمودند: گناه تو بزرگتر است یا آسمانها؟!
عرض کرد: گناه من.
باز حضرت (صلى الله علیه وآله) فرمودند: گناه تو بزرگتر است یا عرش خدا؟!
عرض کرد: گناه من بزرگتر است اى رسول خدا!
حضرت(صلى الله علیه وآله) فرمودند: (بگو ببینم) گناه تو بزرگتر است یا خداوند؟!
عرض کرد: خدا بزرگتر و بالاتر و گرامى تر است.
حضرت(صلى الله علیه وآله) فرمودند: واى بر تو! بگو ببینم چه گناهى کرده اى (که از آن به این بزرگى یاد مى کنى)؟
عرض کرد: اى رسول خدا! من آدم ثروتمندى هستم; ولى هنگامى که نیازمندى به سراغم مى آید، گویى شعله آتشى را در برابر من قرار داده اند.(آرى! من از دیدن نیازمندان وحشت دارم و متنفّرم).
پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمودند: از من دور شو و مرا به آتش خود نسوزان. سوگند! به خدایى که مرا به هدایت و کرامت مبعوث کرده، اگر در میان رکن و مقام (گرامیترین نقاط روى زمین در کنار خانه خدا)بایستى و دوهزار سال عبادت کنى و گریه کنى، به حدى که از چشمت نهر آب جارى شود و درختان را سیراب کند، سپس بمیرى، در حالى که لئیم و بخیل هستى، خداوند تو را به صورت در آتش خواهد افکند، آیا نمى دانى که خداوند مى گوید: هر کس «بخل» کند، درباره خود «بخل» کرده و هر کس از «بخل» خویش در امان باشد، رستگار است».
این حدیث نشان مى دهد که «بخل» سرچشمه انواع گناهان و مفاسد مى شود که انسان را تا این حد از خدا دور مى سازد.
4 ـ در حدیث دیگرى، پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) مى فرمایند:«یَقُولُ قَائِلُکُم اَلشَّحیحُ أَعْذَرُ مِنَ الظّالِمِ وَ أَىُّ ظُلْم أَظْلَمُ عِنْدَاللّهِ مِنَ الشُحِّ حَلَفَ اللّهُ بِعِزَّتِهِ وَ عَظَمَتِهِ وَ جَلالِهِ لایَدْخُلُ الجَنَّةَ شَحیحٌ وَ لابَخیلٌ; بعضى از شما مى گویند: بخیل از ظالم معذورتر است، ولى چه ظلمى نزد خدا از بخل برتر مى باشد; خداوند به عزت و عظمت و جلال خود سوگند یاد کرده است که هرگز حریص و بخیل وارد بهشت نشود».
5 ـ در حدیث دیگرى، پیامبر (صلى الله علیه وآله) مى فرمایند:اَلشُّحُ وَ الایمانُ لایَجْتَمِعانِ فی قَلْبِ واحِدِ; بخل و حرص با ایمان در یک قلب جمع نمى شود (آنجا که پاى حرص و «بخل» در میان آید، ایمان از آنجا رخت بر مى بندد».
6 ـ در جاى دیگر نیز پیامبر (صلى الله علیه وآله) مى فرمایند:«اَلْبُخْلُ شَجَرَةٌ تَنْبُتُ فی النّارِ فَلایَلِجُ النّارُ اِلاّ بَخیلٌ; بخل درختى است که در آتش دوزخ مى روید و به همین جهت، تنها بخیلان وارد دوزخ مى شوند».
7 ـ نقل شده است که یکى از یاران پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در جهاد شهید شد; زنى از آشنایانش براى او مى گریست و مى گفت: وا شهیدا!، پیامبر (صلى الله علیه وآله) فرمودند:«از کجا مى دانى او شهید از دنیا رفته; فَلَعَلَّهُ کَانَ یَتَکَلّمُ بِمَا لایَعنیهِ اَو یَبْخَلُ بِمَا لا یَنْقُصُهُ; شاید او درباره مسایلى که به وى مربوط نبوده، سخن مى گفته است یا نسبت به چیزى که کمبودى براى او ایجاد نمى کرده «بخل» مىورزیده است».
این حدیث نشان مى دهد که سخنان بیهوده و «بخل» مخصوصاً در جایى که لطمه اى به انسان نمى زند، سبب مى شود که بزرگترین افتخار یک انسان; یعنى، «شهادت» را کمرنگ یا بى رنگ کند.
8 ـ از آن حضرت نقل شده که فرمود: «جَاهِلُ سَخىٌّ اَحَبُّ اِلَى اللّهِ مِنْ عَابِد بَخیل وَ اَدْوَى الدّاءِ البُخْلْ; جاهل با سخاوت نزد خدا، از عابد بخیل محبوبتر است و بدترین دردها درد «بخل» است».
این حدیث بیانگر آن است که «بخل» آثار عبادت عبّاد را نیز از میان مى برد.
9 ـ باز از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل شده که فرمود:«المُوبِقاتُ ثَلاثٌ شُحٌ مُطاعٌ وَ هَوىً مُتَبَّعٌ وَ اِعجَابُ المَرْءِ بِنَفسِهِ; سه چیز باعث هلاکت است، «بخل» و «حرصى» که انسان از آن اطاعت کند و «هواى نفسى» که از آن تبعیت نماید و «خودپسندى» انسان نسبت به خویش».
10 ـ هر چند پیرامون این موضوع، روایات زیادى وجود دارد; اما، این بحث را با حدیث دیگرى از رسول خدا (صلى الله علیه وآله) پایان مى دهیم.
در این حدیث چنین آمده است: «گروهى از اسیران (خطرناک) را خدمت رسول خدا(صلى الله علیه وآله)آوردند; حضرت(صلى الله علیه وآله) به حضرت على (علیه السلام) دستور داد، همه آنها را گردن بزنند; ولى یکى از آنها را استثنا کردند.
آن مرد پرسید: چرا مرا از یارانم جدا کردى، در حالى که که گناه ما یکسان بوده است؟
حضرت (صلى الله علیه وآله) فرمودند: به این علت که خداوند متعال به من وحى فرستاده است که تو سخاوتمند قوم خود هستى و من تو را (به این جهت) نمى کشم. آن مرد مسلمان شد و شهادت به یگانگى خداوند و رسالت پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) داد».
1- بحارالانوار، جلد 73، صفحه 308.
2- تحف العقول، صفحه 214.
1- جامع السّعادات، جلد 2، صفحه 111.
2- همان مدرک.
3- همان مدرک.
4- جامع السعادات، جلد 2، صفحه 110.
5- همان مدرک، صفحه 111.
6- همان مدرک، صفحه 110.
7- همان مدرک.
8- میزان الحکمه، جلد 2، صفحه 1277، حدیث 8380.
