در روایات اسلامى تعبیرات بسیار والایى درباره «جود» و «سخا» دیده مى شود که در نوع خود کم نظیر است. روایات زیر نمونه هایى است که از میان احادیث فراوانى گلچین شده است:
1 ـ در حدیثى از پیغمبر اکرم (صلى الله علیه وآله) آمده است: «السَّخاءُ خُلْقُ اللّهِ الاَعْظَمُ; سخاوت، اخلاق بزرگ الهى است».
در واقع تمام سخاوتها در وجود ذى جود پروردگار متجلّى است، زیرا هر چه داریم از اوست. نعمتهاى گوناگون، زمین و آسمان، حیات وجود ما، همه از اوست و هرجا سخاوتى است از سخاوت او سرچشمه گرفته است; زیرا اگر او مواهبى به ما نمى بخشید، ما توان بخشش را نداشتیم; حتّى صفت جود و بخشش نیز از مواهب اوست.
2 ـ امام صادق (علیه السلام) مى فرمایند: «السَّخاءُ مِن اَخْلاَقِ الاَْنْبِیَاءِ وَ هُوَ عِمَادُ الاِْیْمَانِ و لاتَکُونُ المُؤمِنُ اِلاّ سَخِیّاً وَ لایَکونُ سَخِیّاً اِلاّ ذُو یَقین وَ هَمُّهُ عَالِیَةٌ لاَِنَّ السَّخاءُ شُعاعُ نُورِالیَقینِ، وَ مَنْ عَرَفَ ما قَصَدَ هانَ عَلیْهِ مَا بَذَلَ; سخاوت از اخلاق انبیا است و ستون ایمان است و هیچ فرد با ایمانى وجود ندارد، مگر این که با سخاوت است و هیچ سخاوتمندى وجود ندارد، مگر این که داراى یقین و همّت عالیه است; زیرا سخاوت، شعاع نور یقین است و آن کس که بداند چه چیزى را قصد کرده، آنچه را که بذل نموده در نظر او کم اهمّیّت است».
از این حدیث استفاده مى شود که این صفت والا بعد از ذات پاک الهى که مبدأ سخاوت است در وجود انبیا، نشانه ایمان و یقین آنهاست.
3 ـ در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان (علیه السلام) آمده است: «تَحُلَّ بِالسَّخاءِ وَ الْوَرَعِ فَهُما حُلْیَةُ الاِْیمَانِ وَ اَشْرَفُ خَلالِکَ; به سخاوت و ورع، خود را بیاراى که این دو آرایش ایمان و برترین صفات توست».
این تعبیر نشان مى دهد که این صفت را از برترین صفات مؤمن به حساب آورده است.
4 ـ در حدیث دیگرى از همان امام بزرگوار آمده است:«اَلسَّخاءُ ثَمَرَةُ العَقْلِ وَ القَناعَةُ بُرهانُ النَّبَلِ; سخاوت میوه درخت عقل و خرد و قناعت دلیل بر نجابت است».
آنها که در بخشش به دیگران «بخل» مىورزند، اموال زیادى را فراهم کرده و مى گذارند و مى روند، در حقیقت این گونه افراد عاقل نیستند; زیرا، زحمت بر دوش آنها بوده، بدون آن که از اموالشان بهره مادى یا معنوى ببرند. کدام عاقلى چنین کارى مى کند!
5 ـ در تعبیر دیگرى از آن حضرت (علیه السلام) در مورد اهمّیّت «سخاوت» به نکته لطیف دیگرى اشاره مى فرمایند: «غَطُّوا مَعایِبَکُم بِالسَّخاءِ فَاِنَّهُ سَتْرُ العُیوبِ; عیوب خویش را با سخاوت بپوشانید; زیرا سخاوت پوشاننده عیبهاست».
صدق این کلام مولى با تجربه به خوبى ثابت مى شود، اشخاصى را مى بینیم که عیوب گوناگونى دارند، ولى چون سخاوتمندند همه مردم به دیده احترام به آنها مى نگرند.
6 ـ باز در تعبیرى دیگر از همان امام همام (علیه السلام) آمده است: «السَّخاءُ یَمْحَصُ الذُّنُوبَ وَ یَجْلُبُ مَحَبَّةَ الْقُلُوبِ; سخاوت، گناهان را پاک مى کند و دل ها را به سوى سخاوت کننده فرا مى خواند».
این تعبیر نشان مى دهد که «سخاوت» کفّاره بسیارى از گناهان است!
7 ـ مولى الموحّدین على (علیه السلام) درباره تأثیر عمیق محبّت در جلب قلبها مى فرمایند:«مَا اسْتَجْلَبَتِ المَحَبَّةُ بِمِثلِ السَّخاءِ وَ الرِّفْقِ وَ حُسْنُ الخُلْقِ; هیچ چیزى مانند سخاوت و مدارا کردن و حسن خلق، جلب محبت نمى کند».
8 ـ رسول خدا (صلى الله علیه وآله) در این باره مى فرمایند: «اَلسَّخىُّ قَریبٌ مِنَ اللّهِ قَریبٌ مِنَ النّاسِ قَریبٌ مِنَ الجَنَّةِ; سخاوتمند نزدیک به خدا، نزدیک به مردم و نزدیک به بهشت است.»
9 ـ در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام) آمده است: «شَابٌّ سَخىٌّ مَرْهَقٌ فی الذُّنُوبِ اَحَبُّ اِلَى اللّهِ عَزّوجلّ مِنْ شَیخ عَابد بَخیل; جوان سخاوتمند آلوده به گناه، نزد خدا محبوبتر از پیرمرد عابد بخیل است».
به یقین این «سخاوت» سبب امدادهاى الهى مى شود و سرانجام آن جوان آلوده را نجات مى دهد، ولى آن پیر عابد بخیل به خاطر بخلش در گناه فرو خواهد رفت.
10 ـ این بحث را با حدیثى از پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) به عنوان حسن ختام پایان مى دهیم: «تَجَافُوا عَنْ ذَنْبِ السَّخىِ فَاِنَّ اللّهَ آخِذٌ بِیَدِهِ کُلَّما عَثُرَ; از گناه و لغزش سخاوتمند صرف نظر کنید; زیرا هر زمان بلغزد، خداوند دست او را مى گیرد (و نجاتش مى دهد)».
از مجموع احادیث بالا، ارزش و اهمّیّت فوق العاده «سخاوت» در کلام پیشوایان اسلام مشخّص مى شود و نشان مى دهد که کمتر فضیلتى با آن برابرى مى کند.
* * *
1- کنزالعمال، جلد 6، صفحه 337، حدیث 15926.
2- بحارالانوار، جلد 68، صفحه 355، حدیث 17.
3- غررالحکم، حدیث 4511.
4- غررالحکم، حدیث 2145.
5- غررالحکم، حدیث6440.
6- غررالحکم، حدیث 1738.
7- غررالحکم، حدیث 9561.
8- بحارالانوار، جلد 70، صفحه 308.
9- بحارالانوار، جلد 70، صفحه 307.
10- کنز العمّال، جلد 6، صفحه 392، حدیث 16212.
