قرآن مجید در آیات متعددى، مؤمنان را به مسارعت در خیرات و پیشى گرفتن از یکدیگر دعوت مى کند، از جمله در آیه 114 سوره آل عمران در توصیف جمعى از مؤمنان راستین مى فرماید: «...وَ یُسارِعُونَ فی الخَیراتِ وَ اولئکَ مِن الصَّالِحینَ... آنها کسانى هستند که در انجام کارهاى نیک سرعت کرده و بر یکدیگر پیشى مى گیرند و آنها از صالحانند».
و در سوره انبیا آیه 90 در توصیف جمعى از پیامبران بزرگ، مانند «زکریّا» و «یحیى» مى فرماید: «...اِنَّهُم کَانُوا یُسارِعُون فی الخَیراتِ...; آنها در کارهاى خیر به سرعت اقدام مى کردند و بر دیگران پیشى مى گرفتند».
و در آیه 61 سوره مؤمنون، در شرح صفات برجسته مؤمنان آمده است: «اُولئکَ یُسارِعُونَ فی الخَیراتِ وَ هُم لَها سَابِقُونَ; آنها در کارهاى نیک به سرعت اقدام مى کنند و از دیگران پیشى مى گیرند».
در آیه 133 سوره آل عمران، این مسئله به عنوان یک دستور عام خطاب به همه مؤمنان آمده است: «وَ سَارِعُوا اِلَى مَغفِرَة مِن رَبِّکُم وَ جَنَّة عَرضُهَا السَّمَاوَاتُ وَ الاَْرضُ اُعِدَّتْ لِلمُتَّقینَ; شتاب کنید و پیشى بگیرید براى رسیدن به آمرزش پروردگارتان، در رسیدن به بهشتى که وسعت آن به اندازه آسمان ها و زمین است که براى پرهیزکاران آماده شده است».
در آیه 148 سوره بقره، همین معنى تحت عنوان مسابقه در خیرات مطرح شده است: «...فَاستَبِقُوا الخَیراتِ...; در نیکیها (و اعمال خیر) بر یکدیگر سبقت جویید».
بدیهى است «مسارعه» در خیرات با مسابقه در خیرات، هر دو اشاره به یک حقیقت دارد و در واقع لازم و ملزوم یکدیگرند; زیرا، سبقت جستن بدون سرعت در عمل، امکان پذیر نیست و هر کسى سریعتر راه را سوى مقصود بپیماید، بى شک زودتر به مقصود مى رسد.
در روایت اسلامى اشارات بسیار پرمعنى و جالبى نسبت به این موضوع دیده مى شود که گلچینى از آنها را در ذیل مى آوریم:
1 ـ رسول خدا (صلى الله علیه وآله) مى فرمایند: «اِنّ اللّهَ یُحِبُّ مِنَ الخَیْرِ مَایُعَجَّلُ; خداوند کار نیکى را دوست دارد که با سرعت انجام شود».
2 ـ در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على (علیه السلام) آمده است: «بَادِرُوا بِعَمَلِ الخَیرِ قَبلَ اَن تُشغَلُوا عَنْهُ بِغَیرِهِ; در انجام کارهاى نیک سرعت کنید، پیش از آن که چیزى شما را به خود مشغول سازد و از آن باز دارد».
3 ـ در احادیث متعددى از امام صادق (علیه السلام) این مضمون دیده مى شود: «مَن هَمَّ بِخَیر فَلْیُعَجِّلْهُ وَ لا یُؤَخِّرْهُ; کسى که تصمیم به کار نیکى مى گیرد، باید در آن شتاب کند و تأخیر نیندازد».
4 ـ در حدیث دیگرى همین معنى به صورت مشروح ترى از همان امام بزرگوار نقل شده است: «اِذا هَمّ اَحَدُکُم بِخَیر اَو صِلَة فَاِنّ عَن یَمینِهِ وِ شِمالِهِ شَیطانَینِ فَلْیُبادِرْ لایَکُفّاهُ عَن ذَلِک; هنگامى که کسى از شما تصمیم بر انجام کار خیر یا بخشیدن چیزى به کسى گرفت، باید مواظب باشد که در طرف راست و چپ او دو شیطان هستند; بنابر این باید به سرعت اقدام کند، مبادا آن دو شیطان (با وسوسه هاى خود) او را از این کار باز دارند».
5 ـ امیرمؤمنان على (علیه السلام) مى فرمایند: «لَیسَ مِن عَادَةِ الْکِرامِ تَأخیرُ الاَْنعامِ ; تأخیر در بخشش از عادت کریمان نیست».
6 ـ امام باقر(علیه السلام) مى فرمایند: «مَن هَمَّ بِشَىْء مِنَ الخَیرِ فَلْیُعَجِّلْهُ فَاِنَّ کُلَّ شَىْء فیهِ تَأخیرٌ فَاِنَّ لِلشَّیطانِ فیهِ نَظْرَةً; کسى که تصمیم بر کار نیکى مى گیرد، باید شتاب کند; زیرا هر چیزى که در آن تأخیر باشد، شیطان در آن نظر دارد (و با وسوسه هاى خود، تصمیم انسان را تضعیف مى کند».
کوتاه سخن این که در برابر کارهاى خیر، همیشه موانع و وسوسه هاى شیاطین جن و انس وجود دارد; به همین دلیل هنگامى که مقدمات آن فراهم گردد، باید شتاب کرد، مبادا افراد تنگ نظر، کوتاه فکر و شیطان صفت، سنگهایى در راه آن بیندازند. ضمناً باید میان سرعت در انجام کار و عجله مذموم که مربوط به قبل از فراهم شدن مقدمات لازم براى انجام کار است، تفاوت گذاشت.
این سخن را با حدیثى از امیرمؤمنان على (علیه السلام) پایان مى دهیم: «لاتُؤَخِّر اِنالَةَ الْمُحتَاجِ اِلَى غَد، فَاِنَّکَ لاتَدْرِى مَا یَعْرِضُ لَکَ وَ لَهُ فی غَد; کمک به نیازمندان را به فردا میفکن; زیرا نمى دانى فردا براى تو و براى او چه پیش مى آید اى بسا! توان تو از میان برود، یا نیاز او».
* * *
1- اصول کافى، جلد 2، صفحه 142.
2- میزان الحکمه، جلد 1، حدیث 5381.
3- اصول کافى، جلد 2، صفحه 142.
4- غررالحکم، حدیث 7489.
5- غررالحکم، حدیث 10364.
