1 ـ در حدیث معروفى که هم از امام سجّاد(علیه السلام) و هم از امام باقر(علیه السلام) و هم از امام صادق (علیه السلام)نقل شده است، پیرامون «تغافل» چنین مى فرمایند:«صَلاحُ حالِ التَّعایُشِ وَ التَّعَاشُرِ مِلاُْ مِکْیَال ثُلْثاهُ فِطَنَةٌ وَ ثُلْثُهُ تَغَافُلٌ; مصلحت همزیستى سالم و معاشرت با مردم در پیمانه اى است که دوسوم آن هوشیارى و یک سوم آن تغافل باشد».
این روایت، در واقع ضمن تأکید بر تغافل مثبت، از تغافل منفى بر حذر مى دارد. ابتدا تأکید به هوشیارى و بیدارى و ترک «غفلت» مى کند و سهم آن را دوسوّم مى داند و مفهوم آن این است که انسان نباید از مسائل مهم زندگى بى خبر بماند; بلکه باید با کمال دقّت، مراقب آنچه که خیر و صلاح او در آن است، باشد. از سوى دیگر نسبت به امورى که لازم است مورد بى اعتنایى و بى توجهى قرار گیرد، دستور به «تغافل» مى دهد; مانند فکر و دقت در مسایل جزئى زندگى که اهمّیّت چندانى ندارند، انسان را از تفکّر در امور مهم باز مى دارد و همچنین مخفى کردن عیوب پنهانى دیگران در مواردى که مصلحت ایجاب مى کند، کار پسندیده اى است.
2 ـ امیر مؤمنان على(علیه السلام) در این رابطه مى فرمایند: «مِنْ اَشْرَفِ اَعمالِ الْکَریمِ غَفْلَتُهُ عَمَّا یَعْلَمُ; یکى از باارزشترین کارهاى کریمان، «تغافل» از چیزهایى است که از آن آگاهند»(و سرپوش گذاشتن بر آن لازم است).
3 ـ در حدیث دیگرى آن امام بزرگوار(علیه السلام) مى فرمایند: «مَنْ لَمْ یَتَغَافَلْ وَ لاَ یَغُضَّ عَنْ کَثِیر مِنَ الاُْموُرِ تَنَغَّصَتْ عِیْشَتُهُ; کسى که «تغافل» و چشم پوشى از بسیارى امور نکند، زندگى براى او ناگوار خواهد شد».
بدیهى است، زندگى انسان ها خالى از امورى که بر خلاف توقّع باشد، نیست. اگر انسان جزئیات زندگى دیگران را با کنجکاوى و دقّت پیدا کند و آنها را مورد بازخواست قرار دهد، زندگى برایش تلخ و دوستان از اطراف او پراکنده مى شوند.
این بحث را با حدیثى از همان بزرگوار(علیه السلام) پایان مى دهیم:«وَ عَظِّموُا اَقْدَارَکُمْ بِالتَّغَافُلِ عَنِ الدَّنِّىِ مِنَ اْلاُمُورِ...وَْلاَ تَکوُنوُا بَحَّاثِینَ عَمَّا غَابَ عَنْکُمْ، فَیَکْثُرُ عَائِبُکُمْ...و تَکَرَّموُا بِالتّعَامِى عَنِ اْلاِسْتِقْصَاءِ; قدر و منزلت خود را با «تغافل» نسبت به امور پست و کوچک بالا برید... و زیاده از امورى که پوشیده و پنهان است تجسس نکنید که عیب جویان شما زیاد مى شوند...و با چشم برهم نهادن از دقت بیش از حد در جزئیات، بزرگوارى خود را ثابت کنید».
از این حدیث و بعضى از احادیث دیگر، به خوبى موارد «تغافل» روشن مى شود و نشان مى دهد که مربوط به امور مهم و سرنوشت ساز زندگى نیست، بلکه مربوط به امور جزئى و کم اهمّیّت است که در زندگى وجود دارد.
بنابراین «تغافل» منافاتى با امر به معروف و نهى از منکر و انتقاد سازنده ندارد; زیرا، «امر به معروف و نهى از منکر» مربوط به واجبات و محرمات است که از محدوده «تغافل» بیرون است و انتقاد سازنده مربوط به امورى است که در سرنوشت فرد و جامعه اثر قابل ملاحظه اى دارد، در حالى که «تغافل» مربوط به امور جزئى و کم ارزش و یا عیوبى است که مصلحت در آن است که در پرده بماند.
* * *
1- تحف العقول، صفحه 264. (آنچه در بالا آمد، متن حدیثى است که از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است و از دو امام دیگر نیز شبیه آن نقل شده است).
2- نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 222.
3- غررالحکم، حدیث 9149.
4- بحارالانوار، جلد 75، صفحه 64.
