در احادیث اسلامى نکوهش از این رذیله اخلاقى بازتاب گسترده اى دارد از جمله:

1ـ امام باقر(علیه السلام) مى فرماید: «لاَیَکُونُ الْمُؤْمِنُ جَبَاناً وَ لاَحَریِصاً وَ لاَشَحِیحاً; انسان با ایمان نه ترسوست و نه حریص و نه بخیل»!(1)

از این تعبیر به خوبى استفاده مى شود که «ترس» و «حرص» و «بخل» با روح ایمان سازگار نیست، چرا که مؤمن، متّکى به خداست، و آن کس که چنین تکیه گاهى دارد ترسى به خود راه نمى دهد، و نه بخیل و حریص است زیرا او به فضل و کرم الهى امیدوار مى باشد، و با این حال حرص و بخلى به او راه نمى یابد.

2ـ در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «اَلْجُبْنُ وَ الْحِرْصُ وَ الْبُخْلُ غَرَائِزُ سُوء یَجْمَعُهَا سُوءُ الظَّنِّ بِاللهِ سُبْحَانَهُ; ترس و حرص و بخل، صفات زشتى است که در سوء ظن به خداوند سبحان خلاصه مى شود»!(2)

این حدیث توضیح دیگرى است بر آنچه در حدیث بالا آمد، و ریشه اصلى این صفات رذیله را تبیین مى کند.

3ـ امیرمؤمنان على(علیه السلام) دوستان خود را از مشورت با افراد ترسو نهى مى کند، چرا که ترس آنها از آفات مشورت است مى فرماید: «لاَتُشْرِکَنَّ فِى رَأْیِکَ جَبَاناً یُضَعِّفُکَ عَنِ الاَْمْرِ وَ یُعَظِّمُ عَلَیْکَ مَا لَیْسَ بِعَظِیم; هرگز با انسان ترسو مشورت نکن چرا که تو را از کارهاى مهم بازمى دارد، و موضوعات کوچک را در نظر تو بزرگ جلوه مى دهد»!(3)

همین معنى در عهدنامه مالک اشتر به شکل دیگرى مطرح شده است، امام(علیه السلام)مالک را از مشورت با بخیلان و ترسوها و حریصان نهى مى کند.(4)

4ـ این موضوع به قدرى مهم است که در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم که دستور مى داد افراد ترسو در جنگهاى اسلامى شرکت نکنند(مبادا مایه تضعیف روحیّه دیگران بشوند) مى فرماید: «مَنْ اَحَسَّ مِنْ نَفْسِهِ جَبْناً فَلاَیَغْزُ; کسى که در خود ترسى احساس مى کند در جنگ شرکت نکند»!

5 ـ در حدیث دیگرى امام امیرمؤمنان(علیه السلام) حدیث بالا را شکافته و با صراحت مى گوید: «لاَیَحِلُّ لِلْجَبَانِ اَنْ یَغْزُو، لاَِنَّهُ یَنْهَزِمُ سَریِعاً وَ لَکِنْ لِیَنْظُرَ مَا کَانَ یُریِدُ اَنْ یَغْزُوَ بِهِ فَلْیُجَهِّز بِهِ غَیْرَهُ; جایز نیست افراد ترسو در جنگ شرکت کنند چرا که به سرعت فرار مى کنند(و مایه تضعیف دیگران مى شوند) ولى لازم است صلاح و تجهیزات خود را در اختیار دیگران قرار دهند».(5)

* * *

1- بحارالانوار، جلد 72، صفحه 301.

2- غررالحکم، حدیث 10090.

3- غررالحکم، حدیث 10349.

4- نهج البلاغه، نامه 53.

5- بحارالانوار، جلد 97، صفحه 49.