بى تردید اساسى ترین پایه عبودیّت و بندگى خدا، تسلیم و تواضع در برابر حق است و به عکس هرگونه تعصّب و لجاجت مایه دورى از حقّ و محروم شدن از سعادت است.

تعصّب به معنى «وابستگى غیر منطقى به چیزى» تا آنجا که انسان حق را فداى آن کند و لجاجت به معنى اصرار بر چیزى است به گونه اى که منطق و عقل را زیر پا بگذارد، ثمره این دو شجره خبیثه نیز «تقلید کورکورانه» است که سدّ راه پیشرفت و تکامل انسانهاست.

هنگامى که به تاریخ انبیاى بزرگ بازمى گردیم و علل انحراف و گمراهى اقوام پیشین را مورد بررسى قرار مى دهیم به خوبى مى توان دریافت که این سه امر(تعصّب و لجاجت و تقلید کورکورانه) نقش اصلى را در انحراف آنها داشته است و قرآن مجید پر است از اشارات روشن به این مسئله که در یک بررسى فشرده در اینجا به سراغ آن مى رویم:

از قوم نوح(علیه السلام) آغاز مى کنیم، قرآن مجید مى گوید:

1ـ وَ اِنِّى کُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا اَصَابِعَهُمْ فِى آذَانِهِمْ وَاسْتَغْشَوْا ثِیَابَهُمْ وَ اَصَرُّوا وَاسْتَکْبَرُوا اسْتِکْبَاراً   (سوره نوح،آیه7)

2ـ وَ قَالُوا لاَتَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَ لاَتَذَرُنَّ وَدّاً وَ لاَسُوَاعاً وَ لاَیَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْراً   (سوره نوح،آیه23)

سپس به داستان هود نگاه مى کنیم، قرآن درباره آنها مى گوید:

3ـ قَالُوا اَجِئْتَنَا لِنَعْبُدَ اللهَ وَحْدَهُ وَ نَذَرَ مَا کَانَ یَعْبُدُ آبَائُنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا اِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقِینَ   (سوره اعراف،آیه70)

سپس نوبت به داستان ابراهیم(علیه السلام) مى رسد، قرآن در این زمینه مى گوید:

4ـ اِذْ قَالَ لاَِبِیهِ وَ قَوْمِهِ مَا هَذِهِ الَّتمَاثِیلُ الَّتِى اَنْتُمْ لَهَا عَاکِفُونَ * قَالُوا وَجَدْنَا آبَائَنَا لَهَا عَابِدِینَ   (سوره انبیاء،آیات52 و53)

5 ـ قَالَ هَلْ یَسْمَعُونَکُمْ اِذْ تَدْعُونَ * اَوْ یَنْفَعُونَکُمْ اَوْ یَضُرُّونَ * قَالُوا بَلْ وَجَدْنَا آبَائَنَا کَذَلِکَ یَفْعَلُونَ   (سوره شعراء،آیات72تا74)

سپس نوبت به قوم موسى و فرعون مى رسد، مى فرماید:

6 ـ قَالُوا اَجِئْتَنَا لِتَلْفِتَنَا عَمَّا وَجَدْنَا عَلَیْهِ آبَائَنَا وَ تَکُونَ لَکُمَا الْکِبْرِیَاءُ فِى الاَْرْضِ وَ مَا نَحْنُ لَکُمَا بِمُؤْمِنِینَ   (سوره یونس،آیه78)

سپس به عصر پیامبر گرامى اسلام بازمى گردیم و همین معنى را در سخنان و اعمال دشمنان آن حضرت نمایان مى بینیم:

7ـ وَ اِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا اَنْزلَ اللهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا اَلْفَیْنَا عَلَیْهِ آبَائَنَا اَوَلَوْ کَانَ آبَائُهُمْ لاَیَعْقِلُونَ شَیْئاً وَ لاَیَهْتَدُونَ   (سوره بقره،آیه170)

8 ـ اِذْ جَعَلَ الَّذِینَ کَفَرُوا فِى قُلُوبِهِمُ الْحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ الْجَاهِلِیَّةِ فَاَنْزَلَ اللهُ سَکِینَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ وَ اَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوى وَ کَانُوا اَحَقَّ بِهَا وَ اَهْلَهَا وَ کَانَ اللهُ بِکُلِّ شَیْئ عَلِیماً   (سوره فتح،آیه26)

9ـ و نیز مى فرماید: وَ لَوْ نَزَّلْنَاهُ عَلَى بَعْضِ الاَْعْجَمِینَ * فَقَرَأَهُ عَلَیْهِمْ مَا کَانُوا بِهِ مُؤْمِنِینَ   (سوره شعراء،آیات198و199)

گاه تعصّب اقوام را بر ضدّ یکدیگر بیان مى کند و مى فرماید:

10ـ وَ قَالَتِ الْیَهُودُ لَیْسَتِ النَّصَارَى عَلَى شَىْء وَ قَالَتِ النَّصَارَى لَیْسَتِ الْیَهُودُ عَلَى شىْء وَ هُمْ یَتْلُونَ الْکِتَابَ کَذَلِکَ قَالَ الَّذِینَ لاَیَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ فَاللهُ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ   (سوره بقره،آیه113)

در جاى دیگر مسئله تقلید کورکورانه و تعصّب و لجاجت را به عنوان یک برنامه عمومى همه اقوام گمراه شمرده، مى فرماید:

11ـ وَ کَذَلِکَ مَا اَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ قَرْیَة مِنْ نَذِیر اِلاّ قَالَ مُتْرَفُوهَا اِنَّا وَجَدْنَا آبَائَنَا عَلَى اُمَّة وَ اِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُقْتَدُونَ   (سوره زخرف،آیه23)

12ـ وَ یَقُولُونَ اَئِنَّا لَتَارِکُوا آلِهَتِنَا لِشَاعِر مَجْنُون   (سوره صافّات،آیه36)