خداوند در سوره «مومنون» از قول انسان مي فرمايد: «[آنها همچنان به راه غلط خود ادامه مى دهند] تا زمانى که مرگ یکى از آنان فرا رسد، مى گوید: پروردگارا! مرا باز گردانید. شاید در برابر آنچه ترک کردم [و کوتاهى نمودم] عمل صالحى انجام دهم». آری انسان در لحظه مرگ دست خود را خالى از حسنات و پشت خويش را سنگين از بار گناهان مي بيند و از گذشته اش به شدّت پشيمان مى شود لذا به فكر جبران مى افتد؛ اما سنت پروردگار چنين اجازه اى به هيچ كس نمى دهد، نه به نيكوكاران براي افزايش عمل نيك و نه به بدكاران براي توبه و جبران گذشته.

مسأله زندگى پس از مرگ با صراحت در اناجيل مسيحيان آمده است. از جمله در انجيل «مَتّى» آمده: «زان رو كه فرزند انسان در جلال پدر خود با ملائكه خويش خواهد آمد و آنگاه هر كس را بر وفق عمل او جزاء خواهند داد». در انجيل «يُوحَنّا» نيز آمده است: «... آن ساعت مى آيد كه همه آنها كه در قبرها هستند آوازش را بشنوند و بيرون خواهند آمد. آنانى كه نيكوئى كرده باشند از براى قيامتِ حيات و آن كسانى كه بد كرده باشند براى قيامتِ جزا».

از نامهاي روز قیامت «یوم الحسرة» است؛ چرا که اين روز براستى روز اندوه و حسرت شديد است، نه تنها براى بدكاران بلكه حتى براى نيكوكاران، زيرا وقتى پاداش هاى عظيم الهى را مى بينند تأسف مى خورند چرا بيشتر و بهتر كار نيك انجام نداده اند! البته اين گونه غم، نوعى كمال است و مايه ناراحتى و عذاب روحى نيست، بنابراين وجود آن در بهشت نيز مشكلى ندارد. به هر حال اگر حسرت در دنيا قابل جبران است در آنجا راهى براى جبران وجود ندارد و لذا بايد آن روز را روز حسرت واقعى و روز حسرت بزرگ ناميد.

«مستطير» از ماده «طيران» به معناى «پرواز» گرفته شده و مفهوم آن در اينجا «پراكنده» و «گسترده» است. «شَرّ» در اين جا به معناى عذاب روز قيامت و يا وحشت آن است که گستردگى آن تمام زمين و آسمان را پر مى كند. نه تنها بدكاران و مجرمان كه حتى فرشتگان، نيكان و پاكان نیز در اين وحشت و اضطراب گسترده شريك اند. آيه فوق، ترس از آن روز را يكى از صفات مثبت اخلاقى ابرار و پاكان مى شمرد؛ زيرا چنين ترسى مايه پرهيز از هر گونه گناه و توجه به اطاعت مطلق پروردگار است.

خداوند مى فرمايد: «به خاطر بياوريد روزى را كه به جهنم مى گوييم آيا پر شده اى و او مى گويد: آيا افزون بر اين هم وجود دارد؟!» در تفسير آيه، دو نظر وجود دارد اول اين كه «استفهام انكارى» باشد و پاسخ جهنم اشاره به اين است كه هيچ جايى باقى نمانده. ديگر اين كه «استفهام تقريرى» باشد و پاسخ دوزخ مانند انسان پر اشتهايى است كه دائماً تقاضاى غذاى بيشتر مى كند و هرگز سير نمى شود و جاى تعجب نيست كه نه جهنم از بدكاران سير مي شود و نه بهشت از نيكوكاران؛ ولى بعضى از مفسّران بر نظر دوم خرده گرفته اند.

در سوره «يس» سخن از مُهر زدن بر دهان و از كار افتادن موقّت زبان و به سخن درآمدن دست ها و پاها و شهادت آنها بر اعمال انسان است. مسلماً اين مسأله تنها با معاد جسمانى سازگار است وگرنه در معاد روحانى نه دست و پائى در كار است و نه زبان و دهاني و نه سخن گفتني. البته اين شهادت و گواهى ممكن است از طريق دادن قدرت تكلّم به آنها باشد و يا از طريق زبان حال؛ چراكه گوش و چشم و دست و پا و پوست بدن، آثار اعمال را، در خود ضبط و حفظ مى كنند و آن روز كه «يوم البروز» است اين آثار آشكار مى گردد.

درباره اين كه در روز قیامت که روز رسوایی بدکاران است، آبروی چه کسانی محفوظ است؟ خداوند مي فرمايد: «در آن روز آبروي پيامبر(ص) و پيروانش محفوظ است و خدا آنان را خوار نمي ‏گرداند [در حالي كه] آبروي ديگران رفته است». وقتي سخن از عذاب قيامت است صاحبان خرد مي ‏گويند: «خدايا! هر كس را كه به جهنم ببري آبرويش را برده‏ اي». آری در قیامت سخن از بي‏ آبرويي است كه مهم است؛ گرچه سوختن هم [بسيار] سخت است.