علماى اماميه از عصر ائمه(ع) و در دوران طولانى غيبت به منظور استنباط درست از پايه‌هاى شرع مقدس اسلام همواره دو راه را در پيش گرفته‌اند: جمعى راه استدلال و تحقيق را انتخاب نموده‌اند كه به آنان «مجتهد» مى‌گويند و گروهى ديگر به نقل حديث بسنده نموده‌اند كه به آنان اصطلاحآ «محدث» گفته مى‌شود. اختلاف اساسى مجتهدان با محدثان اين است كه محدثان در مسايل دينى ـ به‌ويژه در اصول ـ بر «نقل» بيش از «دليل عقلى» تكيه مى‌كنند؛ در حالى كه اخبار آحاد در اصول دين نزد مجتهدان از درجه اعتبار ساقط است.

رضایت و تسلیم باید بر قضای الهی باشد و قضای الهی نیز بر اساس استعدادها و لیاقت هایی که هر شخص از خود نشان می دهد شکل می گیرد و جریان می یابد. «دعا» به تصریح آموزه های اهل بیت(ع) یکی از مؤثرترین عواملی است که مواهب الهی را به شخص جلب می کند. زیرا دعاکننده بعد از آن که نهایت کوشش خود را در استفاده از همه وسایل موجود به کار می بندد، آن جا که دیگر کاری از دستش بر نمی آید و به نقطه بن بست رسید، به در خانه خدا می رود و با توجه و توکل و تکیه بر خدا، فراهم شدن اسباب و عواملِ خارج از دایره قدرت انسانی را از وی طلب می کند و با همین توکل و تکیه است که تسلیم قضای الهی می شود.

در آيات قرآن و روايات اسلامى اشارات فراوانى نسبت به مراقبه آمده است؛ به عنوان نمونه: سوره حشر، آيه 18، مى فرمايد: «و هر كس بايد بنگرد تا براى فردايش چه چيز از پيش فرستاده و از خدا بپرهيزيد كه خداوند از آنچه انجام مى دهيد آگاه است». اميرمؤمنان على(ع) نیز می فرماید: «سزاوار است انسان بر خويشتن مسلّط و هميشه مراقب قلب خود و نگاهدار زبان خويش باشد!».

«مجازات» از منظر اسلام دارای اهداف خاص و مشخصی است؛ مانند تامین «عدالت» که مبنای تمام دستورات و مقررات اسلامی را تشکیل می دهد. در واقع مجرم با ارتکاب جرم، از طرفی حرمت احکام الهی را شکسته و از طرفی به منافع نامشروعی رسیده که عقلا و شرعا او را مستوجب عقاب می سازد. از سویی بازداشتن مجرم از ارتکاب دوباره جرم، و همچنین بازداشتن دیگران از ارتکاب آن، از اهداف دیگر مجازات های اسلامی است. همچنین اصلاح و تربیت مجرمین، تهذیب و تطهیر آنان و حفظ نظام اجتماعی، را می توان از اهداف دیگر  مجازات های اسلامی دانست.

برخي خواسته اند بگويند كه شیعیان بعد از شهادت امام عسکری(ع) به «جعفر کذّاب» تعزیت و تهنیت گفتند؛ در حالي كه از روايت ابوالادیان چنين استفاده مى شود برخى از شيعيان كه هنوز امر امامت حضرت مهدى(عج) برایشان روشن نشده بود، به گمان اينكه جعفر امام است در صدد تهنيت به او برآمدند.

در اسلام آنچه اهمیت دارد یاری مظلومان می باشد و گریه بر ستمدیدگان، جبران وظیفه «یاری مظلوم» را نمی کند. افراد بی تفاوت در قبال رنج مظلومان مورد توبیخ خدا خواهند بود. آیات و راوایات با کمال صراحت مسلمانان را ملزم و مکلف به یاری ستمدیدگان می کند. بنابراین وظیفه اساسی و اولیه ما به عنوان مسلمان در قبال رنج ها و ظلم هایی که دیگر مسلمانان متحمل می شوند، نه گریه و زاری که یاری آنها و حمایت شان با جان و مال است.
اما عزاداری برای امام حسین(ع) و گریه برمصائب ایشان، نه تنها منافاتی با دلسوزی و حمایت از مظلومین عالم ندارد بلکه مقوم آن است. زیرا از یک طرف قیام امام حسین(ع) برترین الگوی ظلم ستيزان است و گریه و عزاداری میثاقی بر ادامه اهداف سید الشهدا در ظلم ستیزی است و از طرف دیگر این عزاداری ها می تواند توده های مسلمان را بسیج و آنها را تربیت کند. نیروهای تربیت یافته در این مجالس، بهتر از دیگر مسلمانان، آمادگی دفاع و حمایت از برادران و خواهران مسلمان رنج دیده شان در اقصی نقاط عالم را دارند.

مجموع اهداف بعثت را با توجه به آیه 2 سوره جمعه مى توان در سه امر خلاصه کرد که یکى جنبه مقدماتى دارد و آن «تلاوت آیات الهى» است، و دو امر دیگر یعنى «تهذیب و تزکیه نفوس» و «تعلیم کتاب و حکمت» دو هدف بزرگ نهائى را تشکیل مى دهد.

ابو جعفر احمد بن عَلّویه اصفهانى کرانى مشهور به ابن أسود، از بزرگان علم حدیث و یکى از نویسندگانِ شیعه است که نام آنها در معاجم مکرّر آورده شده. علماى بزرگ امامیّه از او نقل روایت کرده و همین که روایات او در کتابهایى مثل فقیه، تهذیب، کامل، أمالى صدوق، مجالس مفید و دیگر کتب مرجع شیعه به چشم مى خورد، در بزرگى مرتبه او بس است. و اینکه اهل قم با وجود عادتشان به عیب نهادن بر یک راوى به مجرّد وجود کوچکترین ایرادى در وى، به او اعتماد کرده اند، براى حکم به ثقه بودن او کفایت مى کند.

درست است که عصمت امری اعطایی است، ولی باید زمینه هایى در افراد به وجود آید تا این لطف الهى شامل حال آنان گردد. بخشى از این زمینه ها مانند وراثت و تربیت خارج از اختیار، و بخشى دیگر کاملاً در اختیار فرد معصوم مى باشد، مانند: جهاد با نفس، چشم پوشى از حرام و جهاد با کجی ها و بدی هاى جامعه، که به روشنى ثابت مى کند هرگاه لطفى به نام «عصمت» در اختیار آنان قرار گیرد، از آن در تهذیب فرد و جامعه بهره خواهند گرفت. در نتیجه «عصمت» یک افتخار محسوب مى شود.

علماى اخلاق نخستين گام براى تهذيب اخلاق را «توبه» شمرده اند. در مكتب اسلام، از تمام آلودگان به گناه دعوت شده است كه براى اصلاح خويش از اين باب رحمت الهى وارد شوند. اين حقيقت در سخنان امام سجاد(ع) در مناجات تائبين چنین بيان شده است: «معبود من! تو كسى هستى كه به روى بندگانت درى به سوى عفوت گشوده اى و نامش را توبه نهاده اى، و فرموده اى باز گرديد به سوى خدا و توبه كنيد، توبه خالص! حال كه اين در رحمت باز است، عذر كسانى كه از آن غافل شوند چيست؟».