امام علی(ع) در نامه 38 نهج البلاغه درباره مالك اشتر به مردم «مصر» می فرماید: «کسی از بندگان خدا را به سوى شما فرستادم که به هنگام خوف، خواب به چشم راه نمى دهد، از دشمن نمى ترسد و به او پشت نمى كند و در برابر بدكاران از آتش سوزنده تر است. به سخنش گوش كنيد و فرمانش را وقتی مطابق حق است اطاعت كنيد؛ او شمشيرى از شمشيرهاى خداست كه نه كُند مى شود و نه ضربه اش بى اثر؛ هيچ اقدامی جز به فرمان من انجام نمی دهد. من با اینکار شما را بر خود مقدم داشتم، زيرا او نسبت به شما خيرخواه و با دشمنانتان سخت گير است».

خداوند در ابتداء سوره «همزه» مى فرمايد: (واى بر هر عيب جوى مسخره كننده ای)؛ «وَيْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ». با توجه به مفهوم وسيع همزه و لمزه که هر گونه غيبت و عيب جوئى را شامل مى شود، سخن چينى نيز در مفهوم آيه درج است. لذا يكى از تفسيرهاى آيه فوق، به افراد سخن چين اشاره دارد. خداوند به اين گونه اشخاص وعده مجازات «حُطَمَه» را داده؛ همان آتشى كه از درون انسان سر مى زند و تمام وجودش را فرا مى گيرد.

تاریخ گواه این است که امام علی(ع) بزرگ اصحاب از لحاظ علم بود، چرا که او در شهر علم پیامبر(ص) بود. او شجاع ترین و نیرومندترین اصحاب بود و درِ قلعه خیبر یکی از نشانه های شجاعت و نیرومندی ایشان است. پیامبر(ص)، على(ع) را در هر مناسبتى وصف و مدح کرده و خصوصیات و ویژگى هایش را بر مى شمرد. پیامبر(ص) هرگز در تمام دوران زندگیش کسى را بر على(ع) ریاست و فرماندهى نبخشید على رغم فرماندهى دادن به برخى از اصحاب بر برخى دیگر. 

ابن حجر در «إصابه» نوشته: «حُسن ظنّ و گمان نیکو به صحابه موجب مى شود که ما عمل آنها را در جنگها توجیه کنیم و بگوئیم که هر مجتهد خطا کار اجر و پاداش دارد».این سخن نادرستی است، زیرا در این صورت جنایات بسیارى از صحابه را باید داراى ثواب دانست، افرادى مانند: ابن ملجم، قاتل امام علی(ع)، معاویه، قاتل هزاران انسان بی گناه و خالد بن ولید، قاتل مالک و زنا کننده با همسر او. در واقع خلیفه اول نخستین کسى است که باب توجیه و اجتهاد را گشود، و به این بهانه دامان مجرمان را پاک کرد.

بخارى نقل مى کند: پیامبر خدا(ص)، خالد بن ولید را به سوى بنى خزیمه فرستاد. او هم آنان را به اسلام فراخواند اما خوب نتوانستند بگویند «اسلمنا» (مسلمان شدیم) و به جاى آن «صبأنا» مى گفتند، خالد شروع کرد به کشتن و اسیر گرفتن آنان و به هر یک از ما اسیرى را سپرد. روزى هم به ما دستور داد که هر کس اسیر خود را بکشد. گفتم: به خدا اسیرم را نمى کشم و یاران من نیز اسیر خود را نمى کشند. تا آنکه به حضور پیامبر(ص) رسیدیم و ماجرا را گفتیم. رسول خدا(ص) دست خود را بلند کرد و دوبار فرمود: «خدایا، من از آنچه خالد انجام داده، به پیشگاه تو برائت مى جویم».

«سعد بن عباده» در مدت خلافت ابوبكر تن به بيعت نداد و پيوسته كناره گيرى كرد تا ابوبكر از دنيا رفت. در زمان حكومت عمر ميان او و خليفه درگيرى لفظى به وجود آمد و همين امر باعث شد تا او پس از مدتي به شام برود و تا آخر عمر همان جا بماند. در اينكه سبب مرگ سعد چه بود؟ اختلاف است. مشهور آن است كه او را ترور كردند و گفته مى شود: قاتل او «خالد بن وليد» بود كه به فرمان عمر دست به اين اقدام زد و بعد از كشتن او، جسدش را در چاهى انداخته و در ميان عوام شايع كردند كه جنّيان، او را كشتند.

خلیفه دوم با وجود همه سخت گیرى ها و حساب رسی هایى که نسبت به فرمانداران خود داشت، از فاحش ترین اشتباهات معاویه چشم پوشى مى کرد.

کارهاى ضدّ دینى پیدا و پنهان معاویه هیچگاه از دیدگاه عمر پنهان نبود، اما خلیفه، معاویه را آزاد و مطلق العنان گذاشته بود.

این جریان در زمان عثمان که خود نیز از بنى امیّه بوده است، شتاب بیشترى یافت و این معنای این جمله عمیق و پربار است که امام حسین(ع) درسقیفه کشته شد.