انتظار عامل تخدیر کننده ای نیست که موجب انفعال شیعه در برابر مشکلات و حواله دادن شان به آینده ای نامعلوم شود. برعکس، شیعیان همواره با استمداد از آموزه های قرآنی که سرنوشت بشر را در دستانش معرفی می کند به اصلاح مشکلات خود پرداخته اند. بر همین اساس ظهور را فقط به معنای فرصتی برای رفع مشکلات شان نمی دانند و شمایل آن را زمانه ای برای به فعلیت رسیدن همه جنبه های انسانی و آسمانی وجود انسان به عنوان خلیفه الله در زمین ترسیم می کنند. جنبه هایی که حتی در پیشرفته ترین کشورها هم به منصه ظهور نرسیده است و زاییده عشق آدمی به آگاهى، زيبايى و نيكى است. ظرفیت های به فعلیت نرسیده جامعه بشری برای ایستادن در بالاترین نقطه کمال این حوزه های سه گانه خود دلیل این است که باید روزی حکومتی عادلانه بر جهان حاکم شود که آنها را برآورده سازد.

قرآن درباره انفاق در راه خدا ده شرط بيان كرده است: 1. از بهترين قسمت مال انتخاب شود، نه از اموال كم ارزش. 2. مورد نياز مردم باشد. 3. انفاق به نيازمندان واقعی با در نظر گرفتن اولويّتها. 4. پنهان باشد. 5. همراه با منّت و آزار نباشد. 6. توأم با اخلاص و پاكى نيّت باشد. 7. مال انفاق كردنی را كوچك و كم اهميت بشمارد، ولو ظاهراً بزرگ باشد. 8. از اموال مورد علاقه و دل بسته باشد. 9. خود را مالك حقيقى نداند و تنها واسطه‌ اى ميان خالق و خلق بداند. 10. انفاق از اموال حلال باشد؛ چون خدا فقط آنرا مى‌ پذيرد.

امام علی(ع) برای تشویق مردم به انجام نیکی و پرهیز از بدی می فرماید: «آنچه از دنيا كم شود و به آخرت افزوده گردد بهتر است از آنچه از آخرت، كم و به دنيا افزوده گردد. چه بسا كاستي ای كه سودمند است و چه بسا افزايشی كه زيانبار است». همچنین مى فرمايد: «آنچه براى شما حلال شده بيش از چیزی است كه حرام گرديده». يعنى آنچه براى شما مجاز شمرده شده، نسبت به گناهان، بسيار بيشتر و گسترده تر است، پس محرمات محدود را رها ساخته و در جادّه وسيع حلال گام نهید و بدانید خللی در زندگى مادى و معنوى تان پیدا نمی شود.

«حسن و قبح عقلی» به معنای اینست که عقل بطور مستقل نیکو بودن عدل و بد بودن ظلم را درک می کند. «حسن و قبح شرعی» نیز به معنای اینست که تنها راه تشخیص نیکی ها و بدی ها نقل شارع است. پیروان «حسن و قبح عقلی» معتقدند که با انکار آن، اثبات مسائلی مثل توحيد و وجود خدا و حقانیّت بعثت انبياء امکان پذیر نیست. یکی از راه های اثبات صفت «عدل» برای خدا و نفی صفت «ظلم» از او نیز، توجه به همین موضوع «حسن و قبح عقلی» است؛ بدین بیان که وقتی عقل تشخیص می دهد که کاری ظالمانه است، آن را از خداوند منتفی می داند.

خداوند در آيه 96 سوره «مومنون» و آيه 34 سوره «فصلت» می فرماید: «بدى را با نيكى پاسخ ده»، و در آيه 22 سوره «رعد» درباره اوصاف خردمندان می گوید: «آنها بدى را به بدى پاسخ نمى گويند». از اين سه آيه به خوبى استفاده مى شود كه پيامبر(ص) و كسانى كه پيرو راستين او بوده و هستند، مأموريت دارند از مرحله عفو فراتر رفته و بدى را با نيكى پاسخ دهند، كارى كه تحمل آن براى هر كس ميسّر نيست، به همين دليل در آيه 23 سوره «رعد» مى فرمايد: «فقط کسانی که صبر و استقامت بالا و تقوا و ایمان قوی دارند به این مرحله می رسند».

انسان بايد بداند كه: تمام چيزهايي كه خداوند در اختيارش قرار داده، متعلّق به خود او نيست؛ بلكه گاه ممكن است روزى ديگران را بر دوش او گذاشته باشند. با اين وجود گاه انسان از «انفاق» كردن شانه خالي مي كند. عمده موانع انفاق كردن عبارت است از: 1. بُخل؛ انسانِ بخيل حاضر نيست ديگران از او بهره مند شوند. 2. انحصار طلبی؛ انسان هاى انحصارطلب همه چيز را براى خود مى خواهند و از كمك به ديگران طفره مي روند. 3. دنیاپرستی؛ انسان دنیاپرست هر چه به دنبال دنیا می رود سیر نمی شود. مثل قارون که به فکر زیاد کردن مالش بود و به تعبیر «قرآن» چند نفر کلید گنج های او را حمل می کردند.

خداوند در آیه 34 سوره «فصّلت» مى فرماید: «با روشى که بهتر است بدى ها را پاسخ گوى و دفع کن»؛ به وسیله حق، باطل را دفع کن، و با حلم و مدارا، جهل و خشونت را، و با عفو و گذشت به مقابله با خشونت ها برخیز. در پایان آیه، در یک جمله کوتاه به فلسفه عمیق این برنامه اشاره کرده و مى فرماید: «نتیجه این کار، آن خواهد شد که دشمنان سرسخت، همچون دوستان گرم و صمیمى شوند». البته این یک قانون غالبى است نه دائمى، زیرا همیشه اقلیتى هستند که از این روش سوء استفاده مى کنند.

بر اساس روايات اسلامي اعمال انسان، خصوصا گناهان، نقش مهمی در شکل گيري اخلاق انسان دارد؛ امام باقر(ع) فرمود: «هيچ بنده اى نيست مگر اين كه در قلب او نقطه روشنى است هنگامى كه گناهى مرتكب مى شود، در آن نقطه روشن، نقطه سياهى پيدا مى شود؛ اگر توبه كند، آن نقطه سياه برطرف مى گردد و اگر به گناهان خويش ادامه دهد، پيوسته آن سياهى رو به فزونى مى رود تا تمام نقطه روشن را بپوشاند؛ هنگامى كه نقطه روشن پوشيده شد، آن شخص هرگز به سوى خير و نيكى بر نمى گردد...».