پس از مرگ، ارواح بدكاران گرفتار مجازاتهاى سختى هستند كه در قرآن به بعضى از آن اشاره شده است؛ مانند: «عذاب آنها آتشی است كه هر صبح و شام با آن مجازات مى شوند و روزى كه قيامت برپا شود [گفته می شود:] آل فرعون را در سخت ترين عذابها وارد كنيد». اما نيكوكاران در بهشت برزخى جاى مى گيرند و از نعمات شادی بخش خداوند بهره منداند، حتی از بعضى روايات استفاده مى شود كه ارواح نيكان با يكديگر ديدار می کنند و حلقه هاى انس تشكيل مى دهند.

قرآن تجسم اعمال در قیامت را یکی از بخش های مهم پاداش و کیفر دانسته و می فرماید: «اموال نامشروع یتیمان به صورت شعله هاى آتش ما را فرو می گیرد». هم چنین می فرماید: «ایمان به صورت نور و روشنایى اطراف ما را روشن مى کند»، و ...  . علم و دانش امروز مى گوید چیزى در جهان نابود نمى شود؛ ماده و انرژى دائماً تغییر شکل و صورت مى دهد، بى آن که هرگز از بین برود. افعال و اعمال ما نیز به حکم این قانون به طور جاودانى مى مانند، هر چند شکل آنها عوض شود.

آیه 83 سوره نمل، اشاره به مسأله رجعت و بازگشت گروهى از بدکاران و نیکوکاران به همین دنیاست، زیرا در قیامت بازگشت عمومی است نه گروهی خاص. دلیل دیگر اینکه آیات قبل و بعد، درباره حوادث قبل از قیامت است، و هماهنگی بین آیات ایجاب می کند این آیه نیز به همان حوادث مربوط باشد.

همه بحثها و جدلها در مسأله جبر و اختیار، صرفا در مباحث علمی بوده و در عمل همه به اختیار انسان پایبند هستند و الا با وجود جبر، ملامت بدکاران و مدح نیکوکاران مفهومی نداشت و تربیت و تعلیم فرزندان صورت نمی گرفت و محکمه و دادگاه برای جرمی که اختیاری بر ترک آن وجود نداشته، تشکیل نمی شد. آیات بسیاری از قرآن مثل «إِنّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمّا شاکِراً وَإِمّا کَفُوراً» و «فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ» و ... نیز به روشنی بر وجود اختیار دلالت می کند.

این سوره، با بیان صفاتى که مایه رستگارى مؤمنان است شروع و با نشانه هاى خداشناسى و آیات افاقى و انفسى خداوند در عالم ادامه یافته، به شرح سرگذشت جمعى از پیامبران اشاره می کند و بعد به مستکبران، با دلائل منطقى و با تعبیرات تند و کوبنده، هشدار مى دهد و بحث هاى فشرده اى درباره معاد بیان کرده، از حاکمیت خداوند بر عالم هستى و نفوذ فرمانش در آن سخن مى گوید. در آخر باز سخن از قیامت، حساب، جزا و پاداش نیکوکاران و کیفر بدکاران به میان مى آورد و با بیان هدف آفرینش انسان، سوره را پایان مى دهد.

حضرت زینب(س) در مجلس یزید برخاست و خطبه ای بسیار کوبنده ایراد کرد. ایشان پس از حمد خداوند و درود بر پیامبر(ص) و خاندانش و تلاوت آیاتی درباره سرانجام بدکاران، یزید را مورد خطاب قرار دادند و خلافت او را نه دلیل بر منزلتش نزد خدا که - مطابق با مفاد آیاتی از سوره آل عمران – مهلتی برای افزایش گناهان و شدت گرفتن عذاب توصیف کردند.  سپس با یادآوری برخورد رحیمانه پیامبر(ص) هنگام فتح مکه با اجداد یزید، وی را به خاطر اهانت به سر بریده امام(ع) و اسارت دختران بی یاور رسول خدا(ص) سرزنش کردند.

درباره سجین که به بدکاران وعده آن داده شده است دو تفسیر وجود دارد که باهم منافاتی ندارند: 1- به معنى دیوان کل اعمال بدکاران. 2- به معنى زندان عظیمى است براى همه بدکاران، و معلوم است که اینها علت و معلول یکدیگرند، یعنى هنگامى که نامه عمل انسان در دیوان کل اعمال بدکاران قرار گرفت، همان سبب مى شود که او را به پست ترین مقام و قعر دوزخ بکشاند.

مسأله «جبر و اختیار» از قدیمى ترین مسائلى است که در میان دانشمندان مطرح بوده؛ گروهى طرفدار آزادى اراده انسان، و گروهى طرفدار جبر بوده اند، ولى جالب این که: هر دو گروه در عمل، اصل اختیار و آزادى اراده را به رسمیت شناخته و پذیرفته اند و این وجدان عمومى و فطرت همگانى یکى از روشنترین دلائل اختیار است. قرآن مجید نیز کراراً روى مسأله اختیار انسان ها تکیه کرده است، از جمله در آیات 3 و 29 سوره دهر و 29 سوره کهف.