پس از مرگ، ارواح بدكاران گرفتار مجازاتهاى سختى هستند كه در قرآن به بعضى از آن اشاره شده است؛ مانند: «عذاب آنها آتشی است كه هر صبح و شام با آن مجازات مى شوند و روزى كه قيامت برپا شود [گفته می شود:] آل فرعون را در سخت ترين عذابها وارد كنيد». اما نيكوكاران در بهشت برزخى جاى مى گيرند و از نعمات شادی بخش خداوند بهره منداند، حتی از بعضى روايات استفاده مى شود كه ارواح نيكان با يكديگر ديدار می کنند و حلقه هاى انس تشكيل مى دهند.

ایشان در مورد اموات می فرماید: جسم آنها هیچ احساسی ندارد و تمام رابطه هایش با محیط اطراف گسسته شده است. وضعیت شان نسبت به سرای دیگر اینگونه است که خطرات آن را وحشتناك تر از آنچه مى ترسيدند، يافتند و نشانه هاى پاداش را بزرگ تر از آنچه مى پنداشتند مشاهده كردند. مهلتی که برای رسیدن به جایگاهشان داده شده است، عالَمى از بيم و اميد براى آنها فراهم ساخته كه اگر قادر بر سخن گفتن بودند از وصف آنچه در آنجا مشاهده كرده اند عاجز مى ماندند.

فلسفه «عالم برزخ» كه ميان دنيا و آخرت قرار دارد مانند فلسفه هر مرحله متوسّط ديگر است؛ زيرا انتقال از محيطى به محيط ديگر در صورتى قابل تحمل است كه مرحله ميانه اى باشد كه بعضى از ويژگى هاي مرحله اول و پاره اى از ويژگى هاى مرحله دوّم را داشته باشد. به علاوه قيامت براى همه انسان ها در يك روز تحقق مى يابد؛ لذا بايستي در ميان دنيا و آخرت برزخى باشد تا ارواح بعد از جدا شدن از بدن ها به آنجا منتقل گردند و تا پايان دنيا در آنجا بمانند. فايده ديگر برزخ، جبران پاره اى از كمبودهاى تعليم و تربيت افراد مؤمن است.

موضوع ارتباط با ارواح و گفتگو با آنها، امروزه به صورت يك علم درآمده و جمعيت هايى به اين نام در نقاط مختلف جهان تشكيل شده و کتاب هایی همانند كتاب عالم پس از مرگ، روانكاوى فرويد و كتاب على ابطال المذهب المادى، به مسائل حيرت آور جلسات گفتگو با ارواح پرداخته است. همانند سخن گفتن به غير زبان مادرى، حل مسائل پيچيده رياضى در خواب مغناطيسى، برداشتن اجسامى از روى زمين بوسيله ارواح و ظاهر شدن ارواح به صورت اشباحى در اين جلسات. اینها همه مشاهده و اعتراف دانشمندان بزرگى است که به «استقلال روح» اعتراف كرده اند.

در روایات آمده پیامبر(ص) پس از جنگ بدر، بر سر کشتگان دشمن حاضر شده و با آنها تکلم کردند، حاضران گفتند: آيا با افراد بى جان صحبت مى کنی؟ پيامبر(ص) فرمود: «شما سخنان مرا بهتر از آنها نمی شنويد». هم چنین امام على(ع) در جایی رو به قبرها كرده و فرمودند: «اى صاحبان قبرهاى تاريك، شما پيشرو اين قافله بوديد و ما به دنبال شما مى آئيم، ... سپس فرمود: اگر به آنها اجازه سخن دهند به شما مى گويند كه بهترين زاد تقواست». با توجه به اين مدارك در منابع اسلامى، ارتباط با ارواح امر غير ممكنى نيست.

برخی از افراد گمان می کنند اگر کسی به ارتباط با ارواح معتقد باشد، الزاماً بايد مساله عود ارواح را نيز بپذيرد، يعنى باور داشته باشد كه روح پس از جدائى از بدن، در جنين مادر ديگرى قرار گرفته و مجدداً متولد می شود و ممكن است يك روح چندين بار به اين جهان بيايد؛ اما اين عقيده، كه همان باور به «تناسخ» است، اشتباه محض می باشد؛ زیرا روح پس از جدايى از اين بدن، در بدن ديگر قرار نخواهد گرفت.

«نشر» و «نشور» در اصل به معناى گستردن و پهن كردن است؛ چنان كه درباره پارچه، صفحه كاغذ، ابر، نعمت ها و احاديث به كار مى رود. به كار رفتن اين تعبير در مورد معاد يا به خاطر انتشار انسان ها در نقاط مختلف محشر است و يا به خاطر انتشار نامه هاى اعمال است. در بعضى از روايات آمده است كه در قيامت، خداوند باران مخصوصى از زير عرش فرو مى فرستد كه وقتى به زمين فرو مى رود اجساد مردگان جان گرفته و همچون گياهان مى رويند! سپس ارواح در آنها دميده مى شود، بعد زمين مى شكافد و آنها از درون خاك بيرون مى آيند.

مشكل معاد جسمانى اين است كه براى بازگشت همه انسان ها جا نخواهد بود؛ زيرا هم اكنون كره زمين در برخي نقاط جا براى نسل موجود ندارد و كارشناسان هشدار مى دهند كه با این شتاب و آهنگ رشد جمعيت، بزودي محيط كره زمين براى يك نسل تنگ خواهد بود. اما در معاد روحانى مشكلى وجود ندارد؛ چرا كه در جهانِ ارواح، مزاحمتى نيست. در جواب باید گفت: طبق آيات قرآن يا كره زمين به اندازه وسعت آسمان ها و زمين گسترش مي يابد كه بهشت و دوزخ و همه انسان ها را در خود جاى مي دهد و يا انسان ها بعد از قيامت از كره زمين به جاى ديگرى منتقل مى شوند.

در حالى كه بسيارى «مرگ» را به عنوان نيستى و پايان يافتن همه چيز مى پندارند، قرآن حقيقت آن را به عنوان قبض كردن و دريافت داشتن روح انسان به وسيله ذات پاك پروردگار يا به تعبير ديگر انتقال از عالمى حقير و كوچك به جهانى بزرگ و والا تفسير كرده است. هدف قرآن، بيان اين حقيقت است كه: همان گونه كه در عالم خواب، روح انسان نابود نمى شود و موقتاً رابطه آن با بدن ضعيف مى گردد و مى تواند در عوالمى سير كند، همين طور با مردن نيز فنائى در كار نيست؛ بلكه آزاد شدن روح و سير در عوالم بزرگ ديگر است.

در يك آيه قرآن قبض ارواح به خدا نسبت داده شده و در آيه ديگر به فرشتگان و در جاي ديگر به رسولان الهى، اما هيچ گونه تضادى ميان آنها نيست؛ زيرا قبض كننده اصلى ذات پاك خداست و در عالم اسباب، عزرائيل مجرى اين فرمان است و او نيز به وسيله گروهى از فرشتگان و رسولان الهى كه اشاره به همان فرشتگان است، اين مأموريت را انجام مى دهند.