«استعمار» در لغت به معنی آباد کردن است؛ اما در عمل، ویرانگری است و پدیده نوظهوری نیست که مخصوص به عصر و یا قرن ما باشد. «استعمار» یک جریان انحرافی در زندگی اجتماعی است؛ زیرا اصل عدالت را حذف کرده و برتری جویی و سلطه گری را جایگزین آن کرده است. با این حال اندیشمندانِ استعماری آن را جزئی از مسئله انتخاب اصلح دانسته و می گویند: روح تسخیر با سرشت انسانها آمیخته شده همان گونه که انسان برای تکامل خود و حتی زنده ماندن به تسخیر نیروهای گوناگون طبیعت می پردازد، طبیعی است که در مورد همنوعان خود نیز این روش را به کار گیرد.

امام علي(ع) درباره رعايت «اعتدال» و «اقتصاد» در زندگي می فرماید: «حفظ آنچه در دست دارى، نزد من محبوب تر از درخواست چيزى است كه در دست ديگرى باشد، تلخى يأس [از آنچه در دست مردم است] بهتر است از دراز كردن دستِ تقاضا به سوى آنها». آری بسيارند كسانى كه بر اثر اسراف و تبذير، اموال خود را از دست داده و نيازمند ديگران مى شوند و عزّت و حيثيت خود را بر سر آن مى نهند.

در اسلام آبروی اشخاص مورد احترام است و غیبت به خاطر این که این سرمایه مهم انسانی را از بین می برد حرام است. همچنین غیبت با ایجاد بدبینی در اجتماع، پایه های اعتماد و تعاون و وحدت مردم را از بین می برد و با کاشتن تخم کینه در دل های مردم، سرچشمه بسیاری از نزاع های خونین می گردد. از اینها گذشته، معصومین غیبت را با تعابیری نکوهش کرده اند مانند: بدتر از زنا بودن، موجب رسوایی، تضعیف کننده ایمان، موجب خارج شدن از ولایت خداوند و... .

فضايل و رذائل اخلاقى غالباً با يكديگر مربوطند. اين پيوند و ارتباط گاهى به خاطر ريشه هاى مشترك آنها است، و گاه به خاطر پيوند ثمرات و نتايج آنها با يكديگر. يك دروغ ممكن است سرچشمه دروغ هاى ديگر شود. انجام يك عمل اخلاقى نیز مانند رعايت امانت، منتهى به محبّت و دوستى و پيوند در ميان افراد يا تعاون اجتماعى و مانند آن مى شود.

روح نفاق سبب مى شود كه انسان با هر گروه هم صدا گردد، و اصالت و استقلال فكر خود را از دست دهد. روشن است چنين انسانى قدرت بر قضاوت صحيح ندارد.
امام علی(ع) سرچشمه نفاق را یکی از این صفات می داند: هواپرستى، تهاون و سستى در امر دين، غضب، و طمع.
بدیهی است که هر يك از اين امور چهارگانه خود حجابى است ضخيم در برابر ديدگاه عقل انسان.

عوامل متعددی در اعتلای تمدن های بشری نقش دارند. مانند: 1- امنیت و آرامش. 2- غرور و همبستگی ملّی، و به تعبیر ابن خلدون «عصبیت». 3- همکاری و تعاون. 4- اخلاق. 5- بردباری و صبوری. 6- وحدت و یکپارچگی. 7- دین. 8- رفاه نسبی. 9- احساس نیاز.

اسلام  کمک بر ظلم را از زشت ترین گناهان برشمرده است و در قرآن  و روایات  مذمت شده است. فرعون ها به کمک افراد زبون و فرصت طلب به ظلم خود ادامه دادند. قرآن در آیه 2 سوره مائده با تاکید بر نیکی و تعاون بر تقوی، از کمک به ظلم و ستم نهی نموده است و رکون و همکاری بر ظالمان را موجب داخل شدن در آتش دوزخ دانسته است.

برخلاف جاهلیت که همکاری با برادر و هم پیمان را مطلقا لازم می دانست، اسلام تنها در کارهای نیک به همکاری تأکید دارد و همکاری در اهداف باطل را ممنوع دانسته؛ آیات و روایات فراوانی این نکته را بیان می کنند، از جمله: آیه 2 سوره مائده: «وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الإِثْمِ وَ الْعُدْوان»، و روایت نبوی که عاقبت همکاری با ستمکاران را جهنم دانسته و ... .