آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

روح نفاق سبب مى شود كه انسان با هر گروه هم صدا گردد، و اصالت و استقلال فكر خود را از دست دهد. روشن است چنين انسانى قدرت بر قضاوت صحيح ندارد.
امام علی(ع) سرچشمه نفاق را یکی از این صفات می داند: هواپرستى، تهاون و سستى در امر دين، غضب، و طمع.
بدیهی است که هر يك از اين امور چهارگانه خود حجابى است ضخيم در برابر ديدگاه عقل انسان.

اين سؤال را با توجّه به يك نكته مى توان پاسخ داد؛ و آن اين كه: روح نفاق سبب مى شود كه انسان با هر دسته و گروه هم صدا گردد، و در هر محيطى به رنگ آن محيط در آيد، و با هر جريانى حركت كند، و در نتيجه اصالت و استقلال فكر و روح خود را از دست دهد. روشن است چنين انسانى هميشه مطابق گروهى فكر مى كند كه با آنها هم صدا است، و دائماً تغيير فكر و روش مى دهد، و تعجّب نيست كه انسانى با اين اوصاف قدرت بر قضاوت صحيح نداشته باشد.
در بعضى از تفاسير آمده است كه، تعبير «الَّذِينَ فِى قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ» (بیماری قلب)، درباره نفاق منافقان به خاطر آن است كه اثر ويژه قلب (عقل) معرفت الله و عبوديت او است. هرگاه در قلب انسان صفاتى به وجود آيد كه مانع از اين آثار گردد؛ بيمارى دل محسوب مى شود؛ چرا كه آن را از اثر ويژه اش بازداشته و حجابى شده است.(1)
لذا در سوره «منافقون» نيز آمده است كه مى فرمايد: «وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لاَ يَفْقَهُونَ»(2)؛ (ولى منافقان نمى فهمند).
در حديثى از امام باقر(عليه السلام) آمده است كه فرمود:
«اِنَّ الْقُلُوبَ أرْبَعَةٌ: قَلْبٌ فِيْهِ نِفاقٌ وَ أَيمانٌ وَ قَلْبٌ مَنْكُوسٌ وَ قَلْبٌ مَطْبُوعٌ وَ قَلْبٌ أَزْهَرُ أَجَرَدُ. فَقُلتُ مَا الأَزْهَرْ؟ قالَ: فِيْهِ كَهَيْئَةِ السِّراجِ. فَأمّا الْمَطْبُوعُ فَقَلْبُ الْمنافِقِ، و أَمّا الأَزْهَرُ فَقَلْبُ الْمُؤْمِنِ اِنْ أَعْطاهُ شَكَرَ وَ اِنْ ابْتَلاهُ صَبَرَ وَ أَمّا الْمَنْكُوسُ فَقَلْبُ الْمُشْرِكِ»(3)؛ (دل ها بر چهار گونه است: قلبى كه در آن نفاق و ايمان است، و قلب وارونه، و قلبى كه بر آن مهر نهاده شده، و قلب نورانى پاك. راوى مى گويد: سؤال كردم قلب نورانى چيست؟ فرمود: در آن حقيقتى است كه مانند چراغ مى درخشد! امّا قلبى كه مهر بر آن نهاده شده قلب منافق است، و امّا قلب نورانى قلب مؤمن مى باشد، اگر خدا به او نعمتى دهد شكر مى گويد، و اگر مصيبتى به او برسد صابر و شكيبا است، و امّا قلب وارونه قلب مشرك است).
اين سخن را با حديثى از اميرمؤمنان(عليه السلام) پايان مى دهيم؛ آن جا كه فرمود: «وَالنِّفاقُ عَلَى أَرْبَعِ دَعائم: عَلَى الْهَوَى وَالْهُوَيْنا وَالْحَفِيْضةِ وَالطَّمَعِ»(4)؛ (سرچشمه نفاق يكى از چهار چيز است: هواپرستى، تهاون و سستى در امر دين، غضب، و طمع).
هريك از اين امور چهارگانه خود حجابى است ضخيم در برابر ديدگاه عقل انسان.(5)