آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره رعايت «اعتدال» و «اقتصاد» در زندگي می فرماید: «حفظ آنچه در دست دارى، نزد من محبوب تر از درخواست چيزى است كه در دست ديگرى باشد، تلخى يأس [از آنچه در دست مردم است] بهتر است از دراز كردن دستِ تقاضا به سوى آنها». آری بسيارند كسانى كه بر اثر اسراف و تبذير، اموال خود را از دست داده و نيازمند ديگران مى شوند و عزّت و حيثيت خود را بر سر آن مى نهند.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه» خطاب به فرزندش امام حسن(علیه السلام) مى فرمايد: (و حفظ آنچه در دست دارى، نزد من محبوب تر از درخواست چيزى است كه در دست ديگرى باشد)؛ «وَ حِفْظُ مَا فِي يَدَيْكَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ طَلَبِ مَا فِي يَدَيْ غَيْرِكَ». اشاره به اينكه بسيارند كسانى كه بر اثر اسراف و تبذير، اموال خود را از دست مى دهند و نيازمند ديگران مى شوند و عزّت و حيثيت خود را بر سر آن مى نهند. هر گاه انسان، اعتدال و اقتصاد را در زندگى از دست ندهد نيازمند ديگران نخواهد شد، بنابراين توصيه مزبور هرگز به معناى دعوت به بُخل نيست؛ بلكه به معناى دعوت به ميانه روى و اعتدال و ترك اسراف و تبذير است.
آن گاه امام(عليه السلام) در سومين توصيه خود كه در ارتباط با توصيه قبل است مى فرمايد: (تلخى يأس [از آنچه در دست مردم است] بهتر است از دراز كردن دستِ تقاضا به سوى آنها)؛ «وَ مَرَارَةُ الْيَأْسِ خَيْرٌ مِنَ الطَّلَبِ إِلَى النَّاسِ». منظور از «يأس» در اين عبارت همان نااميدى است كه انسان بر خود تحميل مى كند، به گونه اى كه راه طلب از ديگران را بر خويش مى بندد. اين كار گرچه تلخ است؛ ولى سبب عزّت و شرف انسان مى شود و به همين دليل امام(عليه السلام) اين تلخى را از شيرينى طلب بهتر مى شمرد.
تعبیر به «الْیَاْسُ عَمَّا فِی اَیْدِی النَّاسِ» به عنوان یک ارزش و فضیلت در روایات متعدّدى از معصومان(عليهم السلام) آمده است از جمله در حدیثى از امام باقر(علیه السلام) مى خوانیم: «وَ خَيْرُ الْمَالِ الثِّقَةُ بِاللهِ وَ الْيَأْسُ عَمَّا فِي أَيْدِي النَّاسِ»(1)؛ (بهترين سرمايه اعتماد بر ذات پاك خدا و مأيوس بودن از چيزى است كه در دست مردم است).
اين سخن بدان معنا نيست كه انسان، تعاون و همكارى با مردم را در زندگى از دست دهد؛ زيرا زندگى اجتماعى چيزى جز تعاون و همكارى نيست؛ بلكه منظور اين است كه چشم طمع بر اموال مردم ندوزد و سربار مردم نشود و با تلاش، براى معاش بكوشد. به گفته شاعر:
وَ إِنْ كانَ طَعْمُ الْيَأْسِ مُرّاً فَإِنَّهُ *** أَلَذُّ وَ أَحْلى مِنْ سُؤالِ الاْراذِلِ
اگر چه طعم يأس، تلخ است؛ ولى شيرين تر و لذت بخش تر از درخواست و تقاضا از افراد رذل و پست است.(2)