شکر به مفهوم قدردانی از نعمت ها با قلب، زبان و عمل است. شکر قلبی به معنی تسليم در برابر رضای خداوند، و شکر زبانی، ادای جملات سپاس گزارانه است. مقصود از شکر عملی نیز، استفاده مناسب از هر نعمت در راستای هدف خلقت می باشد. البته هيچ كس توان شكرگزاری واقعی از نعمت هاى خدا را ندارد؛ چرا كه همين توفيق شكرگزارى و توانایی بر آن از نعمت هاى خدا بوده و خود نیازمند به سپاسی دیگر است. لذا همانطور كه در روايات اشاره شده برترين شكر، اظهار عجز و ناتوانى از شکرگزاری در برابر نعمت هاى خداوند است.

«قضا» در لغت یعنی «حکم کردن و فیصله دادن» و در اصطلاح همان «فراهم نمودن اسباب تحقّق امور» است. «قَدَر» نیز در لغت یعنی «اندازه گیری» و در اصطلاح، اشاره به «ویژگی های طبیعی و حدّ وجودى و حدود تحقّق اشیاء» است. قضا و قدر «تکوینی» یعنی همه امور بر اساس علل و ویژگی های خاصّی محقّق می شوند و قضا و قدر تشریعی به معنى فرمان الهى در تعيين وظائف انسان و مقدار و حدود اين وظائف است. قضا و قدر با اختیار انسان منافات ندارد و سرنوشت او وابسته به اسبابی است که از جمله آن، اراده و تلاش انسان است.

منظور از «سنّت هاي الهي» قوانين ثابت و اساسى «تكوينى» يا «تشريعى» الهى هستند كه قابل دگرگونى و تغيير نيستند،‌ به طوري كه هم بر اقوام گذشته حاكم بوده اند و هم بر اقوام امروز و آينده حكومت خواهند كرد. يارى پيامبران، شكست كفار، لزوم عمل به فرمان هاى الهى هر چند ناخوشايند محيط باشد، عدم فايده توبه به هنگام نزول عذاب الهى و مانند اينها جزء اين سنت هاى جاودانى مى باشند.

اولا: مرگ هر انسانی تابع نظام «علّت و معلول» است؛ اگر خداوند بخواهد جلوی تأثیر «علل» را بگیرد، اساس این جهان مادی از هم خواهد گسست. هماهنگی با طبیعت و «کنترل نظام علت و معلول» به نفع «سلامت» انسانها بواسطه «نعمت عقل و تدبیر» به عهده خود انسانها گذاشته شده است. از طرفی عوامل بشری نیز در مرگ انسانها نقش مهمّی دارند و نمی توان «عدل خدا» را زیر سوال برد و «عمل و تدبیر انسان» را فراموش کرد!

ثانیا: خداوند در «دنیا و آخرت» بصورت «تکوینی و تشریعی» از یتیم «حمایت» می کند. اگر کودکی که یتیم شده است سختی های دنیا را تحمل کند، در دنیا به مقاماتی می رسد که همگان آرزوی آن را دارند. از طرفی دیگر اين افراد که با مجاهدت، مشکلات را تحمّل کرده و صبر پیشه می کنند، ثواب بيشتری در آخرت از اعمال خود مي برند؛ چون «برترين اعمال، مشكل ترين آنها است». در دستورات دینی نیز یتیم از رحمت خداوند مهربان بی نصیب نیست و قرآن كریم و پیشوایان معصوم(ع) امر سرپرستی كودكان یتیم را به مؤمنین سپرده اند تا در جامعه یتیمی آواره نماند و در پناه مؤمنان نیازهای آن ها برطرف شود. در نتیجه اگر در جامعه ای شاهد بدرفتاری با یتیم باشیم و کسانی پیدا نشوند که سرپرستی یتیم را برعهده گرفته و گرامی بدارند، بجای تردید در عدالت خداوند در «انسانیت» افراد آن جامعه باید شک کرد.

از مهمترین عوامل ارسال پیامبران تبلیغی یکی احیای سنت پیامبران قبلی است که بخاطر تحریف یا بی توجهی مردم فراموش می شد و دیگری نياز بشر به راهنمايى نوين با توجه به نیازهای جدید می باشد. این دو عامل بعد از رسالت خاتم پيامبران بخاطر جامعیت قرآن و رشد علمی بشر و با وجود تدابیری که مانع تحریف دین می شد و تربیت عالمان دینی که در امور جدید پاسخگوی نیاز بشر باشند، برطرف شد. البته تربیت چنین عالمانی نیاز به معلمان آشنا به دین دارد که امامان معصوم(ع) این نیاز را برطرف کردند.

- جمعى معتقدند كه همه ذرات موجودات اين جهان اعم از آنچه ما آن را عاقل مى شماريم يا بى جان و غيرعاقل، همه داراى نوعی «درک» و شعورند و با «زبان قال» تسبيح و حمد خدا مى گويند. هر چند ما قادر نيستيم به نحوه درک و احساس آنها پى ببريم و زمزمه حمد و تسبيح آنها را بشنويم.
- جمعی دیگر معتقدند كه تسبيح و حمد پدیده های بی جان و غیرعاقل همان چيزى است كه ما آن را «زبان حال» مى ناميم. چنین تسبیحی حقيقى است نه مجازى؛ ولى به زبان حال است نه قال. تسبیح به زبان حال، یا تسبیح تکوینی نیز به این معناست که هر مخلوقى به ذات خود بر وجود خالق دلالت دارد. هر مصنوعى بر وجود صانع و هر فعلى بر وجود فاعل و بر علم و قدرت او دلالت می کند.
- بعضى از مفسّران نیز احتمال داده اند كه حمد و تسبيح عمومى موجودات در اينجا تركيبى از زبان «حال» و «قال» يا به تعبير ديگر «تسبيح تكوينى» و «تشريعى» باشد؛ چرا كه بسيارى از انسان ها و همه فرشتگان از روى درک و شعور حمد و ثناى الهی مى گويند و همگى ذرات موجودات نيز با زبان حالشان از عظمت و بزرگى خالق بحث مى كنند. گرچه اين دو نوع حمد و تسبيح با هم متفاوت است ولى در «قدر جامع» يعنى مفهوم وسيع حمد و تسبيح، مشترک مى باشند.

برای آن که نظم در اجتماع نهادینه شود وجود قوای سه گانه قانونگذاری، مجریه و قضائیه ضروری است. از منظر یک موحد، اساس شریعت، از یک منبع سرچشمه می گیرد. پیروی از این ساختار سبب مشروعیت است و تخطی از آن، ظلم و فسق است. این مفهوم توحید در حاکمیت تشریعی، به وسیله آیات قرآن تایید می شود.

عبارت «إِنْ الْحُكْمُ إِلاَّ للهِ»، که در چند سوره  قرآن تکرار شده است، مفهوم وسیع و گسترده ای دارد و دلیلی برای تخصیص نوع خاصی از حاکمیت وجود ندارد. حکم در این آیات، هر گونه حاکمیت اعم از حاکمیت تکوینی و تشریعی، حکومت و داوری روز قیامت، و عبادت را منحصر در خداوند می داند. به این ترتیب تمام تفسیرها در معنای این عبارت جمع است.

با پذیرش توحید در خالقیت و مالکیت، در حاکمیت تشریعی خداوند تردیدی باقی نخواهد ماند. زیرا آفریدگار، نیازهای جسمی و روحی انسان را می شناسد و از گستره روابط او با جهان در اطرافش آگاهی دارد. او از هر گونه خطا، تغییر و اصلاح در قوانین خالی است. این شرایط که همان ویژگی یک قانون گذار واقعی است، تنها در خداوند قابل مشاهده است.

خداوند در سوره اعلی می فرماید: «همان کس که اندازه گیرى کرد و هدایت نمود»، در حقیقت مقصود از هدایت، هدایت تکوینی است که خداوند آن را به صورت انگیزه ها و قوانین، بر موجودات حاکم ساخته، همانند شیر مادر و عاطفه شدید مادری؛ و از سوی دیگر، انگیزه ای که طفل را به سوی پستان می کشاند. این آمادگی و هدایت، نشان از ربوبیت پروردگار دارد. انسان علاوه بر هدایت تکوینی نیازمند هدایت تشریعی نیز می باشد که از طریق وحی و ارسال انبیاء صورت می پذیرد.