آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

برای آن که نظم در اجتماع نهادینه شود وجود قوای سه گانه قانونگذاری، مجریه و قضائیه ضروری است. از منظر یک موحد، اساس شریعت، از یک منبع سرچشمه می گیرد. پیروی از این ساختار سبب مشروعیت است و تخطی از آن، ظلم و فسق است. این مفهوم توحید در حاکمیت تشریعی، به وسیله آیات قرآن تایید می شود.

مى دانيم براى نظم جامعه ها، معمولا سه قوه پيشنهاد شده است: قوه قانون گذارى كه عهده دار وضع قوانينى است كه نظم جامعه را حفظ كند، و از تضييع حقوق جلوگيرى نمايد، قوه مجريه، نيرويى است كه آنچه از طريق قوه قانون گذارى به رسميت شناخته شده است به اجرا درآورد كه معمولا دولت ها و وزراى آنها و سازمان هاى ادارى عهده دار آن هستند، و قوه قضائيه كه مسئول مجازات متخلّفان از قوانين و كيفر مجرمان و متجاوزان است.
در بينش توحيد اسلامى اين امور سه گانه همه از ذات پاك خداوند سرچشمه مى گيرد، و دخالت در هيچ يك از اينها جز با اجازه و فرمان او جائز نيست. او است كه قوانين را تشريع كرده، و او است كه اجازه حكومت و اجرا مى دهد، و او است كه به كار قضات مشروعيّت مى بخشد؛ بنابراين تمام اين قواى سه گانه بايد مشروعيّت خود را از طريق اذن الهى و طبق شرائط و فرمان هاى او به دست آورند و اين معنا علاوه بر اين كه قابل استدلال عقلى است؛ بازتاب گسترده اى در آيات قرآن مجيد دارد.
در آيات 44 و 45 و 47 سوره مائده را تشكيل مى دهد به ضميمه آيات 49 اين سوره، مسأله توحيد در حاكميّت به روشن ترين وجه ترسيم شده است.
در آيه نخست مى فرمايد: (و آنها كه به آنچه خدا نازل كرده حكم نمى كنند، كافرند) و در آيه دوم مى فرمايد: (ظالم است) و در آيه سوم مى فرمايد: (فاسق است)؛ «وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنزَلَ اللهُ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الْكَافِرُونَ...وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنزَلَ اللهُ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الظَّالِمُونَ...وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنزَلَ اللهُ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الْفَاسِقُونَ».
در اين كه تعبيرات مختلف بالا مفاهيم مختلفى را در بردارد، يا اشاره به مفهوم واحدى است؛ در ميان مفسّران گفتگواست.
بعضى معتقداند همه ناظر به يك گروه است و صفات متعدّدى است براى موصوف واحد، اين سخن را چنين مى توان تفسير كرد كه هركس برخلاف «ما انزل الله»؛ (آنچه خداوند نازل فرموده) حكم كند از يك سو در برابر خداوند به مخالفت و مبارزه برخاسته از اين نظر كافر است.
و از سوى دوم، لطمه به حق انسانى زده و از اين نظر ظالم است.
و از سوى سوم، از حدود وظائف خود خارج شده و از اين جهت فاسق است. (توجّه داشته باشيد فسق به معناى خارج شدن از وظيفه بندگى است.)
بعضى ديگر گفته اند: آيه اوّل و دوم به قرينه ما قبل آن ناظر به يهود است؛ در حالى كه آيه سوم سخن از نصارى مى گويد، و از آنجا كه دشمنى يهود با احكام الهى شديدتر از مسيحيان بود؛ آنها محكوم به كفر و ظلم شدند، و اينها محكوم به فسق.
امّا مى دانيم كه نزول آيات در مورد خاصّى مفهوم كلّى آن را محدود به آن مورد نمى كند؛ بنابراين آيات فوق شامل تمام كسانى مى شود كه حكم به غير «ما انزل الله» مى كنند.
البتّه تحقق ظلم و فسق درباره هركسى كه مرتكب اين گناه شود واضح است؛ ولى محكوم شدن به كفر در صورتى است كه حكم الهى را مردود بشمرد و آن را باطل بداند. چرا كه چنين سخن يا اعتقادى ملازم با انكار ذات پاك خداوند يا علم و حكمت و عدالت او است، و اين قطعاً موجب كفر است. همچنين اگر انكار چنين حكمى بازگشت به انكار قرآن يا رسالت پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) كند.
امّا اگر فقط برخلاف «ما انزل الله» حكم كند و سرچشمه آن مثلا هواى نفس باشد نه انكار توحيد يا نبوّت، موجب كفر نخواهد شد.
همين دستور در آيه 48 همين سوره (مائده) نيز آمده؛ در آنجا كه مى فرمايد: «فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنزَلَ اللهُ»؛ (پس بر طبق آنچه خدا نازل كرده، در ميان آنها حكم كن). و در آيه 49 كه مى فرمايد: «وَأَنْ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنزَلَ اللهُ»؛ (و در ميان آنها [اهل كتاب]، طبق آنچه خداوند نازل كرده، داورى كن). و آيه 50 كه مى فرمايد: «أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنْ اللهِ حُكْماً لِقَوْم يُوقِنُونَ»؛ (آيا آنها حكم جاهليّت را [از تو] مى خواهند؟! و چه كسى بهتر از خدا، براى قومى كه اهل ايمان و يقين هستند، حكم مى كند؟!).
اين آيات شش گانه همه تأكيدى بر اين معنا است كه حكم فقط حكم الله است.
اين تعبيرات گوناگون و تأكيدات متوالى در شش آيه فوق در يك سوره و در كنار هم دليل بر اين واقعيّت است كه هيچ مقامى حق قانون گذارى جز خدا ندارد؛ و هركس برخلاف حكم الله فتوا دهد، يا قضاوت، يا حكومت كند، مرتكب گناه عظيم و ظلم و ستم شده، و گاه لباس ايمان را نيز از تن بيرون مى كند.
به اين ترتيب توحيد حاكميّت تشريعى، و انحصار قانون گذارى در ذات پاك خداوند و انحصار حكم در حكم الله به ثبوت مى رسد.(1)