آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

شکر به مفهوم قدردانی از نعمت ها با قلب، زبان و عمل است. شکر قلبی به معنی تسليم در برابر رضای خداوند، و شکر زبانی، ادای جملات سپاس گزارانه است. مقصود از شکر عملی نیز، استفاده مناسب از هر نعمت در راستای هدف خلقت می باشد. البته هيچ كس توان شكرگزاری واقعی از نعمت هاى خدا را ندارد؛ چرا كه همين توفيق شكرگزارى و توانایی بر آن از نعمت هاى خدا بوده و خود نیازمند به سپاسی دیگر است. لذا همانطور كه در روايات اشاره شده برترين شكر، اظهار عجز و ناتوانى از شکرگزاری در برابر نعمت هاى خداوند است.

شكر، نقطه مقابل كفران و ناسپاسى است، و مفهوم آن قدردانى از نعمت ها با قلب، زبان و عمل است. شکر قلبی همان معرفت پروردگار و تسليم در برابر رضايت و خشنودى به عطاياى او است و شکر زبانی، گفتن جمله هايى است كه بيانگر قدردانى و سپاس انسان در برابر خالق نعمت ها است، امّا شکر عملی به اين طريق است كه هر نعمت و موهبتى را در جايى صرف كند كه خداوند دستور داده و براى آن آفريده است.
«راغب» در «مفردات» مى گويد: شكر به معنى تصوّر نعمت و اظهار و ابراز آن است، بعضى گفته اند در اصل «شَكر» (بر وزن كشف) بوده كه به معنى ابراز و اظهار است، و «دابّه شكور» به حيوانى مى گويند كه هرگاه مراقبت كافى از آب و علف او كنند، روز به روز چاق تر مى شود، و «عين شكراء»، به معنى چشمه پر آب است، بنابراين شكر به معنى پر شدن وجود انسان از ياد بخشنده نعمت ها است. در واقع شكر بر دو گونه است: شكر تكوينى و شكر تشريعى، شكر تكوينى يعني يك موجود از مواهبى كه در اختيارش قرار دارد براى نموش استفاده كند مانند درخت كه با مراقبت باغبان، گل و ميوه هاى با ارزش به بار مي آورد، و ناسپاسى يک درخت به معني عدم ظهور آثار مراقبت و پذيرايى باغبان است.
بنابراين، كسى كه نعمت هاى الهى را در طريق عصيان صرف مى كند، به طور تكوينى ناسپاسى مى كند. شكر تشريعى آن است كه انسان در مقام شكرگزارى، با قلب و زبان از پروردگار خود سپاسگزارى نمايد. از سویی هيچ كس توان شكر نعمت هاى خدا را ندارد، چرا كه همين توفيق شكرگزارى، فكر و عقل، زبان و دست و پايى كه انسان به وسيله آن شكر قلبى، لسانى و عملى را انجام مى دهد همه از نعمت هاى خدا است و اين توفيق و ابراز، هنگامى كه در مسير شكرگزارى به كار گرفته مى شود نعمت ديگرى است كه خود نيازمند شكر ديگرى است. به همين دليل همان گونه كه در روايات اسلامى اشاره شده برترين شكر آدمى اظهار عجز و ناتوانى از شكر خدا در برابر نعمت هاى او است و عذر تقصير به پيشگاه حق بردن، ورنه سزاوار خداوندى خدا را كسى نمى تواند بجاى آورد.(1)