«رجعت» غير از «تناسخ» است؛ چون تناسخ به معناي انتقال روح است در اين دنيا از بدني به بدن ديگر که مباين با بدن اول است و اين عمل تا پايان عمر دنيا ادامه دارد؛ اما رجعت در عصر و زمان خاصّي است و درباره برخي از مردگان اتّفاق مي افتد و روح آنها به جسم خودشان منتقل مي شود.

بعضى از ارباب لغت هنگامى كه به واژه «نوم» (خواب) رسيده‌ اند گفته‌ اند: «نوم» مفهوم معروفى دارد؛ اما «راغب» مى ‌گويد: براى «نوم» تفسيرهاى مختلفى شده كه تمام آنها صحيح است منتهى از منظرهاى متفاوت. بعضى گفته‌ اند: «نوم» همان سست شدن اعصاب مغزى بر اثر رطوبات و بخاراتى است كه به آن مى‌ رسد، و برخی دیگر گفته‌ اند: «نوم» آن است كه خداوند روح انسان را قبض مى ‌كند بى‌ آنكه بميرد، و بعضى «نوم» را مرگ خفیف و «موت» را نوم ثقيل می دانند.

در اين كه «سوالِ قبر» مربوط به روح است يا جسم؟ دو نظر وجود دارد. بعضى معتقدند روح به طور موقّت، به جسم باز مى گردد؛ اما به نظر علاّمه مجلسى، سوال از قالب مثالى است نه اين جسم مادّىِ عنصرى. شاهد بر نظر دوم، آيه «رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ»؛ (پروردگارا! ما را دوبار ميراندى و دوبار زنده كردى) مى باشد. اگر بخواهد اين بدن جسمانى در قبر پاسخگو باشد، بايد در قبر حيات موقّتى پيدا كند و در نتيجه، انسان صاحب سه حيات و سه مرگ شود كه با آيه بالا نمي سازد.

روح انسان يك حقيقت ثابت و مافوق طبيعى است به گونه ای که جهان طبیعت همانند تابلوی بزرگی در برابر روح و يا درون روح ما وجود دارند؛ با اين حال چگونه مى توانيم نقشه هاى ذهنى فوق العاده بزرگ را در سلول هاى كوچك مغزى خود جاى دهيم؟! نقشه هایی که اگر بخواهند در سلول هاى كوچك مغز ما پياده شوند طبق قانون عدم انطباق بزرگ بر كوچك امكان پذير نيست، پس بايد به وجودى مافوق اين جسم اعتراف كنيم كه مركز پذيرش اين نقشه هاى بزرگ بوده و جنبه مادى ندارد.

زندگی بدون هدف و «پوچ گرایانه»، آثار گوناگونی در روح و روان انسان دارد. زندگی بدون هدف، احساس حیات طبیعی را دگرگونی ساخته و زندگی را به عنوان یک ضرورت تنفّرآمیز جلوه می دهد. از سویی زندگی بدون غایت، سبب ازهم پاشیدگی واقعیات و قوانین و روابط حاکم بر آنها شده، و سقوط ارزش ها و مخلوط شدن عظمت ها و پستی ها را به دنبال دارد. در واقع این آثار از ناتوانی در تفسیر حیات و قوانین آن ناشی می شود، خصوصاً اگر این بیماری به شکل فلسفه و مکتب عرضه شود.

«روح» در اصل به معنى نفس كشيدن و دميدن است؛ و بعضى از ارباب لغت معتقدند كه «روح» در اصل از «ريح» مشتق شده كه به معنى باد و نسيم هوا است؛ و از آنجا كه روح انسان يعنى همان گوهر مستقل و مجردى كه سرچشمه حيات و تفكّر و انديشه است، جوهر لطيفى است كه از نظر تحرّك و حيات‌ بخش بودن همچون نَفَس و نسيم است، اين واژه در آن به كار رفته است. به علاوه پيوند روح با بدن رابطه نزديكى با نفس كشيدن دارد؛ لذا اين كلمه در مورد روح انسان استعمال شده است.

اين آيه قرآن گفتارى است براي تسلّى دادن انسان در مصائب، بيدار كننده دل در حوادث سخت و طرد كننده افكار شيطانى از روح انسان؛ چرا كه از يكسو، اعتراف مى كند خودش و هر چه دارد مِلك خداست و اوست كه نعمت مى دهد و باز مى ستاند و به گفته بعضى از مفسّران از آنجا كه شخص كريم هرگز آنچه را بخشيده باز پس نمى گيرد، گرفتن او به عنوان ذخيره براى جاى بهتر است و اين خود مايه تسلّى خاطر مصيبت زده است. به هر حال اين جمله عصاره اى از توحيد كامل و ايمان به معاد و تكيه بر ذات پاك خداوند در همه حال و در هر زمان.

طبق بیان قرآن چه در خواب و چه در مرگ، روح از انسان جدا مي شود ولی در حال خواب، روح به طور كامل جدا نمي شود. روح داراى سه حالت است: گاه شعاع آن بر ظاهر و باطن بدن مى افتد و گاه فقط بر ظاهر آن مى تابد و گاه پرتو آن به طور كلّى از ظاهر و باطن جمع مى شود. اوّلى حال بيدارى است، دوّمى حال خواب و سوّمى حال مرگ است. در حال خواب، بشر حيات انسانى خود را از دست مى دهد و به فعاليت آزادانه ترى مى پردازد و به اين دليل از عوالمى تازه آگاه مى شود.

مسأله «برزخ» از طرق عقلى و حسى قابل اثبات است؛ زيرا تمام دلائلى كه از وجود و بقاى روح مستقل از بدن خبر مى دهد دليل بر وجود عالَم برزخ است، چراكه طبق اين دلائل، روح انسان با مرگ بدن فانى نمى شود؛ چون از عوارض جسم نيست كه با فناى جسم از ميان برود، بلكه گوهر مستقلى است كه بدون جسم نيز به بقاى خود ادامه مى دهد، قبول اين سخن مساوى است با قبول عالم برزخ؛ چراكه سخن در اصل وجود عالم برزخ است، نه روحانى بودن آن.

تصويرهاى مختلفى از «زندگی برزخی» ارائه شده كه روشن ترين آنها كه با احاديث اسلامى هماهنگى دارد اين است: روح انسان بعد از پايان زندگى دنيا در جسم لطيفى قرار مى گيرد كه از بسيارى از عوارض جسم مادّى بر كنار است، ولى از آن نظر كه شبيه اين جسم مادى عنصرى است به آن «بدن مثالى» يا «قالب مثالى» گويند كه نه كاملا مجرّد است و نه مادى محض بلكه داراى يك نوع «تجرّد برزخى» است.