آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اين آيه قرآن گفتارى است براي تسلّى دادن انسان در مصائب، بيدار كننده دل در حوادث سخت و طرد كننده افكار شيطانى از روح انسان؛ چرا كه از يكسو، اعتراف مى كند خودش و هر چه دارد مِلك خداست و اوست كه نعمت مى دهد و باز مى ستاند و به گفته بعضى از مفسّران از آنجا كه شخص كريم هرگز آنچه را بخشيده باز پس نمى گيرد، گرفتن او به عنوان ذخيره براى جاى بهتر است و اين خود مايه تسلّى خاطر مصيبت زده است. به هر حال اين جمله عصاره اى از توحيد كامل و ايمان به معاد و تكيه بر ذات پاك خداوند در همه حال و در هر زمان.

مفسّر بزرگ مرحوم طبرسى در تفسير آيه 156 سوره بقره مى گويد: «اِنّا للهِ»؛ (ما از آنِ خدا هستيم) اقرار به عبوديّت است كه ما همگى بندگان و مملوك او هستيم، «وَ اِنّا اِلَيْهِ راجِعُونَ»؛ (و ما به سوى او باز مى گرديم) اقرار به رستاخيز و معاد است، سپس به كلام معروف مولى اميرمؤمنان على(عليه السلام) اشاره مى كند كه در تفسير اين آيه فرمود: «اِنَّ قَوْلَنا: اِنّا للهِ اِقْرارٌ عَلَى اَنْفُسِنا بِالْمُلْكِ وَ قَوْلُنا: وَ اِنّا اِلَيْه راجِعُونَ اِقْرارٌ عَلَى اَنْفُسِنا بِالْهُلْكِ»(1)؛ (اينكه ما مى گوييم: «إنّا للهِ» اعتراف به اين حقيقت است كه ما مملوک اوییم؛ و اینکه می گوییم: «اِنّا اِلَيْهِ راجِعُونَ» اقرار به این است که ما از اين جهان خواهيم رفت [و جايگاه ما جاى ديگر است]).
قابل توجه اينكه قرآن مجيد اين جمله را به عنوان يكى از گفتارهاى شايسته صابران هنگامى كه با مصائب روبرو مى شوند بيان كرده، گفتارى كه تسلّى بخش انسان در مصائب و بيدار كننده دل و جان او در حوادث سخت و طرد كننده افكار شيطانى از حوزه روح انسان در اين لحظات حسّاس است؛ چرا كه از يكسو اعتراف مى كند خودش و هرچه دارد مِلك خداست، او نعمت مى دهد و او باز مى ستاند و به گفته بعضى از مفسّران از آنجا كه شخص كريم هرگز آنچه را بخشيده باز پس نمى گيرد، گرفتن او به عنوان ذخيره براى جاى بهتر است و اين خود مايه تسلّى خاطر مصيبت زده است، و از سوى ديگر وقتى اعتراف مى كند كه ما به سوى او باز مى گرديم تسلّى خاطر ديگرى به او مى بخشد؛ زيرا به جايى مى رود كه مركز فيض او و لطف و رحمت او و سراى جاويدان و محل لقاى او است.
لذا بعضى گفته اند: اين جمله يكى از مواهب عظيمى است كه خداوند در اختيار اين امّت گذارده تا به هنگام بروز مصائب به خوبى از آن الهام گيرند و چقدر تفاوت است بين اين آيه و سخنى كه يعقوب(علیه السلام) پيغمبر خدا به هنگام از دست دادن يوسف(علیه السلام) بيان كرد: «وَ قالَ يا اَسَفا عَلى يُوْسُفَ»(2)؛ (و گفت وااسفا بر يوسف) آرى در آن روز هنوز اين جمله كه به عنوان كلمه استرجاع است نازل نگشته بود. به هر حال اين جمله عصاره اى است از توحيد كامل و ايمان به معاد و تكيه بر ذات پاك خداوند در همه حال و در هر زمان.(3)،(4)