آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در اين كه «سوالِ قبر» مربوط به روح است يا جسم؟ دو نظر وجود دارد. بعضى معتقدند روح به طور موقّت، به جسم باز مى گردد؛ اما به نظر علاّمه مجلسى، سوال از قالب مثالى است نه اين جسم مادّىِ عنصرى. شاهد بر نظر دوم، آيه «رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ»؛ (پروردگارا! ما را دوبار ميراندى و دوبار زنده كردى) مى باشد. اگر بخواهد اين بدن جسمانى در قبر پاسخگو باشد، بايد در قبر حيات موقّتى پيدا كند و در نتيجه، انسان صاحب سه حيات و سه مرگ شود كه با آيه بالا نمي سازد.

در اين كه سوال قبر مربوط به روح است يا جسم، نظرهاى گوناگونى بيان شده است. بعضى معتقدند روح به طور موقّت، به جسم باز مى گردد (البته نه به طور كامل؛ بلكه به مقدارى كه قادر به پاسخ سؤال باشد) و از سوى فرشتگان خدا، مورد سؤال قرار مى گيرد و پاسخ مى گويد.
ولى علّامه مجلسى در تحقيقى كه پيرامون احاديث اين باب دارد، در يكى از سخنانش چنين مى گويد: «الْمُرَادُ بِالْقَبْرِ فِي أَكْثَرِ الاَخْبَارِ مَا يَكُونُ الرُّوحُ فِيهِ فِي عَالَمِ الْبَرْزَخِ»؛ (مراد از قبر در اكثر اخبار، چيزى است كه روح در آن در عالم برزخ قرار دارد؛ يعنى قالب مثالى نه اين جسم مادّىِ عنصرى) سپس مى افزايد: «اين در صورتى است كه ما روح را مجرّد از مادّه بدانيم؛ ولى اگر براى روح نوعى جسم لطيف قايل شويم، بدون نياز به قالب مثالى، مسأله سؤال و جواب قبر، حل مى شود».(1)
از اينجا پاسخ شبهه اى كه بعضى از ناآگاهان مطرح مى كنند كه ما اگر دهان مردگان را علامت گذارى كنيم و بعد از گذشتن يكى دو روز، قبر را بشكافيم، هيچ اثرى كه نشان دهد آنها سخن گفته اند، مشاهده نمى شود، روشن مى گردد؛ زيرا سؤال و جواب از اين بدن و با اين دهان مادّى نيست تا دنبال چنين اثرى باشيم.
از جمله امورى كه بر صحَّت كلام علّامه مجلسى گواهى مى دهد آيه شريفه «رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ»(2)؛ (پروردگارا! ما را دوبار ميراندى و دوبار زنده كردى) مى باشد؛ اين سخن را گنهكاران در قيامت در پيشگاه خدا مى گويند و نشان مى دهد كه «اِحيا» دو مرتبه بيشتر صورت نگرفته: يكى در دنيا و ديگرى در قيامت. اگر اين بدن جسمانى در قبر پاسخگو باشد، بايد حيات موقّتى نيز در قبر پيدا كند و در نتيجه، انسان صاحب سه حيات و سه مرگ خواهد شد (حيات در دنيا، حيات در قبر و حيات در قيامت و مرگ قبل از حيات در دنيا و مرگ در پايان عمر و مرگ بعد از حيات در قبر).
به اين ترتيب، نبايد ترديد كرد كه سؤال و جواب از روح انسان، در قالب برزخى صورت مى گيرد.(3)