جسماني و روحاني بودن «معاد»

آيا «معاد» جسمانى است يا روحانى؟

منظور از معاد جسمانى اين است كه علاوه بر روح، جسم نيز در جهان ديگر بازگشت مى كند. جمعى از فلاسفه پيشين تنها به معاد روحانى معتقد بودند و جسم را مَركبى مى دانستند كه تنها در اين جهان با انسان است و بعد از مرگ، روح آن را رها مى سازد و به عالم ارواح مى شتابد؛ ولى عقيده علماى اسلام اين است كه معاد در هر دو جنبه روحانى و جسمانى صورت مى گيرد. همانگونه که قرآن فرموده همان جسمى كه خاك و متلاشى گشته، به فرمان خدا جمع آورى مى شود و لباس حيات نوينى بر آن پوشانده می شود.

بدیهی ترین استدلال قرآن بر مساله «معاد»

اولین و ساده ترین استدلال قرآن بر وجود «معاد» چه استدلالی است؟

«یادآوری آفرینش نخستین»، اولین و بدیهی ترین استدلال قرآن در موضوع «معاد» است. قرآن در این رابطه می فرماید: «آيا از آفرينش نخست عاجز و ناتوان شديم كه از تجديد آن در رستاخيز عاجز بمانيم». هم چنین قرآن در جواب عرب جاهلي که از پیامبر(ص) پرسید: «چه کسی قادر است این استخوان های پوسیده را زنده کند»، می فرماید: «همان کس که در آغاز او را از ماده بی جان ایجاد کرد بار دیگر زنده می کند». در واقع همان دست قدرت خداوند که اجزاء پراکنده بدن کنونی ما را از گوشه گوشه هستی جمع کرد، باز هم بر این خلقت توانایی دارد.

دلائل منکران معاد

قرآن ایرادات منکران معاد را چگونه بیان مى کند؟

منکران معاد معمولاً روى سه موضوع تکیه مى کردند، که عبارتند از: 1ـ عدم امکان برپائى قیامت. 2ـ قیامت فقط یک وعده غیر قابل اثبات و نسیه است و معلوم نیست در چه زمانى واقع مى شود؟ اگر در هزاران یا میلیون ها سال بعد باشد، چه تأثیرى در زندگى امروز ما دارد. 3ـ بر فرض امکان برپایی قیامت، کسی که توانایی آن را داشته باشد وجود ندارد.

دلالت آیات قرآن بر «معاد جسمانی»

آیا می توان با استفاده از آیات قرآن «معاد جسمانی» را اثبات نمود؟

خداوند در سوره «يس» فرموده: «همان خدايى كه نخستين بار آن را آفريد بعد از آنكه به صورت استخوان پوسيده اى درآمد، بار ديگر او را زنده مى كند». جمله «يُحْيِيها»؛ (آن استخوان پوسيده را زنده مى كند) به قدرى در معاد جسمانى صراحت دارد كه اگر در قرآن تنها همين تعبير بود، براى اثبات اين مسأله كافى بود، در حالى كه صدها آيه از معاد جسمانى خبر مى دهد. در آيه ديگر هم می فرماید: «نه فقط اين كار را مى كنيم بلكه قادريم كه ظريفترين خصوصيات آن (مانند خطوط سر انگشتان) را باز گردانيم». اينها بخشي از ادله قرآني معاد جسماني است.

سرنوشت روح و جسم پس از مرگ در كلام امام علي(ع)

به فرموده امام علي(علیه السلام) چه سرنوشتی در انتظار جسم و روح انسان پس از مرگ است؟

امام علي(ع) می فرماید: «حشرات موذى [در قبر]، پوست تن او را از هم مى شكافند و سختى هاى گور، بدن او را مى پوساند، گذشت شب و روز، نشانه هاى او را از ميان بر مى دارد؛ بدنها، پس از طراوت، پژمرده و دگرگون مى شوند و استخوان ها بعد از توانايى و قدرت مى پوسند و متلاشى مى شوند؛ و در این حال ارواح در گرو مسئوليّت سنگين اعمال خويش اند و در آنجا به اسرار نهان [قيامت كه در آن شک داشتند] يقين حاصل مى كنند [از همه دردناكتر اينكه] نه بر اعمال صالحشان چيزى افزوده مى شود و نه از اعمال زشتشان مى توانند توبه كنند!».

لزوم «عبرت آموزی» قبل از فرا رسیدن «مرگ»

امام علی(علیه السلام) با چه بیانی مردم را به عبرت گرفتن قبل از فرا رسیدن «مرگ» فرا می خواند؟

امام علی(ع) در مورد عبرت گرفتن انسان ها قبل از مرگ مي فرمايد: «[اي مردم] قدرتمندان تاريخ، پادشاهان بزرگ و ثروتمندان را به خاطر بياوريد! كه چگونه طومار زندگانى آنها درهم پيچيد و از قصرهاى مجلّل آنها، جز ويرانه و از اندام پر قدرت آنها، جز استخوان پوسيده [چيزي] باقى نمانده است؛ همگى رفتند و فراموش شدند! هم چنين از آيات روشن الهى عبرت بگيريد و انذارهاى رسا و گوياى الهى را بپذيريد و از تذكّرات و مواعظ بهره بگيريد [كه اينها همه براى شما و به سود شما است]».

پاسخ قرآن، به استدلال منکران معاد

قرآن استدلال منکران معاد را چگونه پاسخ مى دهد؟

مردى از مشرکان برای انکار معاد، با قطعه استخوان پوسیده اى نزد پیامبر(ص) رفت و گفت: چه کسى مى تواند این استخوان هاى پوسیده را از نو زنده کند؟ قرآن در پاسخ می فرماید: «آن خدایى که براى شما از درخت سبز آتش آفرید و شما به وسیله آن آتش مى افروزید، قادر است بر این استخوان هاى پوسیده بار دیگر لباس حیات بپوشاند». سپس می فرماید: «پس منزه است خداوندى که ملکوت همه چیز، در دست قدرت او است ». در حقیقت چنین خداوندى از هر گونه عجز و ناتوانى، منزه و مبرّا است.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قال الصّادق عليه السّلام :

اَللّهم ... وَ ارْحَمْ تِلْکَ الاَعْيُنَ الَّتى جَرَتْ دُمُوعُها رَحْمَةً لَنا وَ ارْحَمْ تِلْکَ الْقُلُوبَ الَّتى جَزَعَتْ وَ احْتَرَقَتْ لَنا وَ ارْحَمِ الّصَرْخَةَ الّتى کانَتْ لَنا.

بحارالانوار، ج 98، ص 8