آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) می فرماید: «حشرات موذى [در قبر]، پوست تن او را از هم مى شكافند و سختى هاى گور، بدن او را مى پوساند، گذشت شب و روز، نشانه هاى او را از ميان بر مى دارد؛ بدنها، پس از طراوت، پژمرده و دگرگون مى شوند و استخوان ها بعد از توانايى و قدرت مى پوسند و متلاشى مى شوند؛ و در این حال ارواح در گرو مسئوليّت سنگين اعمال خويش اند و در آنجا به اسرار نهان [قيامت كه در آن شک داشتند] يقين حاصل مى كنند [از همه دردناكتر اينكه] نه بر اعمال صالحشان چيزى افزوده مى شود و نه از اعمال زشتشان مى توانند توبه كنند!».

امام علی(عليه السلام) اين معلّم بزرگ اخلاق در جهانِ انسانيّت، در بخشی از خطبه 83 نهج البلاغه، نخست به اين نكته اشاره مى فرمايد كه: آن روز كه انسان چشم از جهان بر مى بندد نه كسى قدرت دارد مرگ را از انسان دور كند و نه ناله و فرياد بازماندگان مشكلى را حل مى كند. امام على(عليه السلام) به صورت يك استفهام انكارى مى گويد: (آيا آنها [بستگان و نزديكان] مى توانند مرگ را از او دفع كنند و يا ناله ها و شيون هاى آنان براى او سودى دارد، در حالى كه به محلّه مردگان سپرده شده و در تنگناى قبر تنها مانده است؟)؛ «فَهَلْ دَفَعَتِ الاَقَارِبُ أَوْ نَفَعَتِ النَّوَاحِبُ(1)وَ قَدْ غُودِرَ(2)فِي مَحَلَّةِ الاَمْوَاتِ رَهِيناً وَ فِي ضِيقِ الْمَضْجَعِ وَحِيداً».
گويى ديوار آهنين، به قُطر هزاران متر، ميان او و بازماندگانش ايجاده شده است كه عبور از آن غير ممكن است و ناله ها و فريادها تنها مى تواند گوشه اى از آلام فراق را براى بازماندگان تخفيف دهد و گرنه كمترين سودى به حال عزيزان از دست رفته ندارد.
سپس در ضمن «ده» جمله كوتاه، سرنوشت جسم و روح انسان را پس از مرگ با اين عبارات تبيين مى كند: (حشرات موذى، پوست تن او را از هم مى شكافند و سختى هاى گور، بدن او را مى پوساند، تندبادها آثارش را نابود مى كند و گذشت شب و روز، نشانه هاى او را از ميان بر مى دارد؛ بدنها، پس از طراوت، پژمرده و دگرگون مى شوند و استخوان ها بعد از توانايى و قدرت، مى پوسند و متلاشى مى شوند؛ اين در حالى است كه ارواح در گرو مسئوليّت سنگين اعمال خويش اند و در آنجا به اسرار نهان [قيامت كه در اين جهان با ديده ترديد به آن نگاه مى كردند] يقين حاصل مى كنند [از همه دردناكتر اينكه] نه بر اعمال صالحشان چيزى افزوده مى شود و نه از اعمال زشتشان مى توانند توبه كنند!)؛ «قَدْ هَتَكَتِ الْهَوامُّ(3)جِلْدَتَهُ وَ أَبْلَتِ النَّوَاهِكُ(4)جِدَّتَهُ(5)وَ عَفَتِ(6)الْعَوَاصِفُ آثَارَهُ وَ مَحَا الْحَدَثَانِ(7)مَعَالِمَهُ وَ صَارَتِ الاَجْسَادُ شَحِبَةً(8)بَعْدَ بَضَّتِهَا وَ الْعِظَامُ نَخِرَةً(9)بَعْدَ قُوَّتِهَا وَ الاَرْوَاحُ مُرْتَهَنَةً بِثِقَلِ أَعْبَائِهَا(10)مُوقِنَةً بِغَيْبِ أَنْبَائِهَا، لَاتُسْتَزَادُ مِنْ صَالِحِ عَمَلِهَا وَ لَاتُسْتَعْتَبُ مِنْ سَيِّىءِ زَلَلِهَا!».
تعبيرى از اين جامعتر، كاملتر، گوياتر و تكان دهنده تر درباره وضع جسم و روح آدمى بعد از مرگ تصوّر نمى شود؛ بدن به سرعت متلاشى مى شود و طعمه حشرات زمين مى گردد؛ چهره هاى زيبا، زبان توانا و عقل هاى دانا همگى بر باد مى روند و جز مشتى استخوان پوسيده و قبرهاى ويران شده و گاه به كلّى از نظرها محو گشته از آنها باقى نمى ماند.
مصيبت بزرگتر اينجاست كه پرونده اعمال به كلّى بسته مى شود: نه مى توان چيزى بر حسنات افزود و نه چيزى از سيّئات كاست؛ آن روز كه با يك قطره اشك - اگر از سر ندامت و حسرت و در راه توبه، فرو مى ريخت - درياهاى آتشِ گناه، خاموش مى شد، گذشت! و آن روز كه با گفتنِ يك «لا اله الاّ اللّه» درخت جديدى در سرزمين بهشت براى گوينده اش كاشته مى شد، پايان گرفت و تمام راه هاى بازگشت به طور كامل بسته شده است.(11)