در اينكه انبياء(ع) و امامان(ع) به تعليم الهي از علم غيب آگاهند حرفى نيست؛ اما نكته مهم اين است كه آگاهي آنها از علم غيب بالقوه است نه بالفعل؛ يعنى هر گاه اراده كنند چيزى از اسرار غيب را بدانند خدا به آنها الهام مى كند؛ يا از قواعد و اصولي كه نزدشان است از اسرار غيب با خبر مى شوند. بنابراين عدم استفاده آنها از علم غیب در بعضی موارد به این دلیل بوده که مى دانستند خداوند براى امتحان يا مصالح ديگر به آنها اجازه نداده از آن آگاه شوند.

خداوند در قرآن ضمن معرفى گروهى از بدترين افراد انسان ها درباره علت جهنمي شدن آنها مى فرمايد: «ما بسيارى از جن و انس را براى دوزخ آفريديم، آنها دل هایی دارند كه با آن چيزى درك نمى كنند و چشمانى دارند كه با آنها نمى بينند ... آنها همان غافلانند». در اين آيه عامل نهايى بدبختى اين گروه دوزخى را «غفلت» شمرده است. غفلتى كه از ترك انديشه و نداشتن چشم باز و گوش شنوا حاصل شده و انسان را به مرحله اى حتّى فروتر از چهارپايان سقوط مى دهد.

طبق آیه 78 سوره نحل، انسان در آغاز تولد مطلقا علمى نداشته و هر چه کسب کرده مربوط به بعد از تولد است. حتى علوم ضرورى و فطرى هم در آن لحظه به فعلیت در نیامده بود و تنها استعداد آن در نهاد آدمى وجود داشت. به تعبیر دیگر، ما در لحظه تولد از همه چیز غافل بودیم و درک بسیارى از حقایق در ما نهفته بود. کم کم چشم، گوش و عقل ما رشد یافت و قدرت درک پیدا کرد. به تدریج قدرت تفکر ما به جائى رسید که از خویشتن به عنوان یک علم حضورى آگاه شدیم.

طبق آیه 39 سوره رعد، خداوند هر چه را بخواهد محو و هر چه را بخواهد ثابت نگه مى دارد و ام الکتاب نزد اوست. واژه «اُم» در لغت، به معنى اصل و اساس هر چیزى است؛ بنابراین ام الکتاب (کتاب مادر) به معنى کتابى است که اصل و اساس همه کتب آسمانى است و همان لوحى است که نزد خداوند از هر گونه تغییر و تبدیل و تحریفى محفوظ است و همه حقایق عالم و همه حوادث آینده و گذشته و همه کتب آسمانى در آن درج است و هیچ کس به آن راه ندارد، جز آنچه را که خدا بخواهد افشا کند.

تمثیل، شیوه ای زیبا و قابل فهم برای بیان حقایق است. قرآن در قالب مثال حقایقی را مطابق با فهم عموم انسان ها بیان کرده است که از فصاحت و بلاغت قرآن پرده برمی دارد و جهانی از معارف را در قالب مثال های زیبا بیان می کند.

«فطرت» از مادّه «فَطْر» (بر وزن سطر) به عقيده بعضى در اصل به معناى شكافتن است. سپس به معناى آفرينش خلقت به كار رفته؛ گويى پرده عدم شكافته مى شود و موجودات بيرون مى آيند.
منظور از اين واژه همان خلقت الهى و آفرينش نخستين و هدايت تكوينى به سوى يك سلسله از حقايق است كه از آغاز در درون جان انسان به وديعت نهاده شده است.

شنوائى و بینائى دو گونه است: مادّى و معنوى؛ قرآن در مورد کسانى که چشم و گوش دارند و یا زنده و سالم اند، اما بر اثر ادامه گناه حقایق را درک نمى کنند و قدرت دید معنوى خود را از دست داده اند، مى گوید: آنها کور و کرند و یا اصلاً مرده اند؛ زیرا واکنشى را که باید یک انسان شنوا و بینا یا یک انسان زنده، در برابر حقایق از خود نشان دهد، نمى دهند.

قرآن کریم به مومنین دستور می دهد که توبه شان مانند نصوح باشد. یعنی توبه ای که از هر نظر خالص باشد و شخص توبه کننده، به هیچ وجه بازگشت به گناه نکند.
 «توبه نصوح»، پنج ثمره بزرگ دارد: 1- بخشودگى سیئات و گناهان. 2- ورود در بهشت پر نعمت الهى.3- عدم رسوائى در آن روز که پرده ها کنار مى رود و حقایق آشکار مى گردد. 4- نور ایمان و عمل آنها از پیشاپیش و سمت راست آنها حرکت مى کند و مسیر آنها را به سوى بهشت روشن مى سازد. 5- توجهشان به خدا بیشتر مى گردد.

در مورد روشنائى زمین به نور الهى در آیه «وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها» تفسیرهاى مختلفى گفته شده، که مهمتر از همه، سه تفسیر است: 1- منظور از «نور ربّ»، حق و عدالت است که خداوند صفحه زمین را در آن روز با آن نورانى مى کند. 2ـ اشاره به نورى است غیر از نور خورشید و ماه، که خداوند مخصوص آن روز مى آفریند. 3- مراد از روشن شدن زمین به نور پروردگار، همان کنار رفتن پرده ها و حجاب ها و ظاهر شدن حقایق اشیاء و اعمال انسان ها از خیر و شر و اطاعت و عصیان و حق و باطل مى باشد.
 

هواپرستى سرچشمه غفلت از خدا و خلق خدا است و عامل بیگانگى از همه اصول اخلاقى است. انسان را در خویشتن فرو مى برد و از همه حقایق جهان دور مى سازد. یک انسان هواپرست جز به اشباع شهوات خویش نمى اندیشد و برای او آگاهى، گذشت، ایثار، فداکارى و معنویت مفهومى ندارد.