آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن در سوره «نساء» درباره طبقه پائين جهنّم سخن گفته كه نشان مى دهد دوزخ داراى طبقات مختلفى است، مى فرمايد: «منافقان در طبقه پائين دوزخ قرار دارند و هرگز ياورى براى آنها نخواهى يافت». اين آيه تنها آيه اى است كه اشاره به طبقات جهنّم دارد و مى توان آياتی را كه از درب هاى جهنّم سخن مى گویند با آن تطبيق كرد و نتيجه آن، همان چيزى است كه از روايات استفاده می شود كه درب هاى جهنّم در عرض هم نيستند؛ بلكه در طول هم اند و بعضى بالاى ديگرى قرار دارد.

«قرآن مجيد» در سوره «نساء» آیه 145 درباره طبقه پائين جهنّم سخن گفته كه نشان مى دهد جهنّم داراى طبقات مختلفى است، مى فرمايد: (منافقان در طبقه پائين دوزخ قرار دارند و هرگز ياورى براى آنها نخواهى يافت)؛ «اِنَّ الْمُنَافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ لَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيراً».
در كتاب «لسان عرب» به پله هايى كه به طرف بالا مى روند «درجه» و به پله هايى كه سمت پايين مى روند (مانند پله هاى سرداب) «دركه» مى گويند. اين واژه از ماده «درك» (بر وزن مرگ) به معناى رسيدن به چيزى است، لذا به طناب هايى كه به يكديگر متصل مى كنند تا به قعر چاه يا دريا برسد، «دَرَك» (بر وزن فلك) مى گويند.
عميق ترين نقطه دريا يا مكان هاى ديگر، «دَرك» (بر وزن مرگ) ناميده مى شود، بنابراين توصيف «الدرك» در آيه شريفه به «الأسفل» از قبيل تأكيد و قيد توضيحى است.
به هر حال اين آيه تنها آيه اى است كه اشاره به طبقات جهنّم دارد و مى توان آياتی را كه از درهاى جهنّم سخن مى گویند با آن تطبيق كرد و نتيجه آن، همان چيزى است كه از روايات اسلامی استفاده می شود كه درهاى جهنّم در عرض هم نيستند؛ بلكه در طول هم هستند، بعضى بالاى ديگرى قرار دارند.
فخر رازى در تفسير خود، بعد از آنكه «درك» را به معناى دورترين نقطه قعر چيزى تفسير مى كند، مى گويد: «ظاهر اين تعبير قرآنى اين است كه جهنّم داراى طبقاتى است و ظاهر اين است سخت ترين طبقات جهنّم همان طبقه پائين است».(1)
قابل توجه اينكه در اين آيه پائين ترين قعر دوزخ براى منافقان! ذكر شده و اين به خوبى نشان مى دهد كه «نفاق» بدترين گناه و پست ترين نقطه دوزخ است، دليل آن هم روشن است، خطرى كه از ناحيه منافقان دامان جامعه اسلامى را مى گيرد به مراتب از خطر كفار و دشمنانى كه با صراحت، كفر و عداوت خود را آشكار مى سازند بيشتر است.
در حديثى نيز درباره علماى فاسد مى خوانيم: «اِنَّ مِنَ الْعُلَمَاءِ مَنْ يُحِبُّ اَنْ يَخْزُنَ عِلْمَهُ وَ لَا يُؤخَذُ عَنْهُ، فَذَاكَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ»(2)؛ (بعضى از دانشمندان هستند كه دوست دارند علم خود را احتكار كنند و كسى از آنها بهره نگيرد، اينها در پايه اسفل از آتشند!).(3)