اسلام در مواجهه با منافقان و ترویج کنندگان فساد عقیدتی، عملی و...، اهل تحمل و سازش نیست، تا چه رسد به پذیرش و تسلیم. لذا در مورد اجرای حدود می فرماید: «هر کدام از مرد و زن زناکار را صد تازیانه بزنید و در اجرای دین الهی هیچ رأفت و مهربانی نسبت به آنان روا ندارید». از این رو اسلام برای پیشگیری از فساد، امر به معروف و نهی از منکر را واجب کرده است. پیامبر(ص) در حدیثی می فرماید: «مؤمن ضعیفی که دین ندارد مورد غضب خدا است. سؤال شد: مؤمن بی دین چه کسی است؟ حضرت فرمود: کسی که از منکر و فساد نهی نمی کند».

مبانی شرعی انقلاب اسلامی ایران عبارتند از: 1- «توحید در حاکمیت»: احکام حکومتی باید مبتنی بر اسلام باشد؛ انقلاب اسلامی در واکنش به سکولارسازی قوانین توسط دولت پهلوی به وجود آمد. 2- «قاعده نفی سلطه کفار بر مسلمین»: رژیم قبلی بواسطه فرمانبرداری از بیگانه و تصویب لایحه کاپیتالاسیون مشروع نبود. 3- عدالت طلبی و ظلم ستیزی: جامعه ایران مورد ستم خاندان پهلوی قرار داشت. 4- امر به معروف و نهی از منکر: قبل از انقلاب منکرات اجتماعی به صورت یک بحران اجتماعی درآمده بود و رژیم سابق در گسترش آن نقش داشت.

مقصود از امر به معروف و نهى از منکر که دو رکن بزرگ اجتماعى اسلام به شمار مى روند، همان دعوت و راهنمایى افراد به کارهاى نیک و سودمند، و بازداشتن آنان از کارهاى زشت و مبارزه با انواع انحراف هاى اجتماعى و اخلاقى است. در شیوه زندگى دسته جمعى و با وجود سرنوشت مشترک، مبارزه با فساد و دعوت مردم به کارهاى نیک، یک وظیفه خطیر اجتناب ناپذیر است. در چنین اجتماعى تمام افراد، در سود و زیان اعمال یکدیگر کاملا سهیم بوده و در نتیجه عمل یک فرد دامنگیر همه افراد شده و دود آن به چشم همه افراد جامعه می رود.

در روایات اسلامى براى استجابت دعا شرایطی مطرح شده، از جمله: توبه و پاکی قلب از گناه، پاکی غذا از اموال غصبی، مبارزه با فساد و امر به معروف و نهی از منکر، ایمان و عمل صالح و تشخیص مصالح و مفاسد در دعا کردن. مجموع شرائط فوق بیان گر این واقعیت است که دعا نه تنها نباید جانشین اسباب طبیعى و وسائل عادى براى وصول به هدف گردد، بلکه براى اجابت آن باید در برنامه هاى زندگى دعا کننده دگرگونى کلى به عمل آید، روحیات شخص، نوسازى شود، و در اعمال پیشین خود تجدید نظر کند.

هیچ یک از افراد جامعه نباید نسبت به رفتار هم نوعانش بی تفاوت باشد. در غیر این صورت سرنوشت جامعه به دست افراد تبهکار و ظالم می افتد. این امر تا حدّی مهم است که امام حسین(ع) هدف قیامش را امر به معروف و نهی از منکر بیان می کند. بسیاری از مفاسد که دامنگیر جوامع مسلمان می گردد، ـ چه در گذشته و چه در آینده و آخر الزمان ـ نتیجه ترک «امر به معروف و نهی از منکر» است. بنابراین، این مساله همواره باید مورد توجه باشد.

از مراجعه به آیات قرآن و روایات فرقین به دست می آید که تقیه نیز دستوری دینی و امری مشروع است؛ اما این بدین معنی نیست که انجام آن بدون هیچ حد و مرزی و همواره جایز باشد؛ بلکه می توان آن را به اقسام پنج گانه احکام تکلیفی تقسیم کرد و در جایی که دین در خطر باشد و تقیّه کردن موجب ارتکاب برخي محرمات يا ترک برخي واجبات مثل امر به معروف و نهی از منکر و یا باعث توهين به ساحت دين می شود و ... نه تنها جایز نیست، بلکه حرام می باشد. چنانکه جمله امیر المومنین علی(ع) ‏ «مَوتٌ فِی طَاعَةِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ خَیرٌ مِن حَیَاةٍ فِی مَعصِیَةِ اللهِ» اشاره به همين حدود است.

تضادى در میان این دو دستور نیست؛ اوّلاً: آیه مورد بحث مى فرماید حساب هر کس جدا است و گمراهى دیگران مانند نیاکان و غیر نیاکان، لطمه اى به هدایت افراد هدایت یافته نمى زند، بنابراین شما از آنها پیروى نکنید و خود را نجات دهید . ثانیاً: این آیه اشاره به موقعى مى کند که امر به معروف و نهى از منکر کارگر نمى شود، و یا شرائط تأثیر آن جمع نیست.

امر به معروف و نهی از منکر دو فریضه اى است که قرآن هلاکت اقوام پیشین را به سبب فراموشی آن دو اصل دانسته و مى فرماید: «چرا در قرون پیش از شما دانشمندان صاحب قدرتى نبودند که از فساد در زمین جلوگیرى کنند». همچنین می فرماید: «شما بهترین امتى بودید که آفریده شدید [چه این که] امر به معروف مى کنید و نهى از منکر». از سویی امام باقر(ع) می فرماید: «امر به معروف و نهى از منکر دو فریضه بزرگ الهى است که بقیّه فرایض با آن ها بر پا مى شوند و به وسیله این دو، راه ها امن مى گردد و کسب و کار حلال مى شود و ...».

هنگام حرکت حضرت سیدالشهداء(ع) از مدینه، محمد حنفیه از باب خیرخواهی به امام پیشنهاد کرد که به یمن، یا جایی دور از چشم مردم بروند. امام نیز فرمودند، تحت هیچ شرایطی تن به ذلت نمی دهند و با یزید بیعت نمی کنند. سپس امام برادر خود محمد حنفیه را به عنوان مخبر خود در مدینه، مأمور به ماندن در شهر کردند و در وصیت نامه ای سرشار از مضامین عالی هدف قیام خود را اصلاح امت رسول خدا(ص) از انحرافات، احیای امربه معروف و نهی از منکر و احیای سیره حضرت رسول(ص) و امام علی(ع) اعلام کردند.

در قرآن سه نوع «ضمانت اجرايى» برای قوانین در نظر گرفته شده است: 1- ضمانت اجرايى به وسيله حكومت اسلامى. یعنی حكومت اسلامى موظف است، با هرگونه تخلّف از قانون قاطعانه برخورد كند. 2- ضمانت اجرايى به وسيله نظارت عمومى. یعنی فرد فرد امت اسلامى را طبق برنامه امر به معروف و نهى از منكر موظف به نظارت بر اجراى قوانين الهى كرده. 3- ضمانت درون ذاتى يا به تعبير ديگر، ايمان و اعتقاد به مبانى اسلام و مسائل اخلاقى و عاطفى.