آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

هیچ یک از افراد جامعه نباید نسبت به رفتار هم نوعانش بی تفاوت باشد. در غیر این صورت سرنوشت جامعه به دست افراد تبهکار و ظالم می افتد. این امر تا حدّی مهم است که امام حسین(ع) هدف قیامش را امر به معروف و نهی از منکر بیان می کند. بسیاری از مفاسد که دامنگیر جوامع مسلمان می گردد، ـ چه در گذشته و چه در آینده و آخر الزمان ـ نتیجه ترک «امر به معروف و نهی از منکر» است. بنابراین، این مساله همواره باید مورد توجه باشد.

انسان موجودی اجتماعی است و از انزوا و تنهایی گریزان است. اجتماعی بودن انسان آثار مثبت بسیاری دارد که از جمله آن تعاون و همکاری در رسیدن به اهداف مشترک است؛ اما نباید فراموش کرد که زندگی اجتماعی انسان در کنار مزایای بسیار، با آسیب هایی نیز تهدید می شود. در جوامع انسانی، گاهی خطرات فردی تبدیل به خطرات اجتماعی می گردند و اگر چاره اندیشی نگردد آحاد افراد جامعه در معرض آسیب و تهدید قرار می گیرند. آری، بسیاری از مفاسد همانند یک بیماری مسری، افراد زیادی را آلوده می کنند. بنابراین، هیچ یک از افراد جامعه نباید نسبت به رفتار هم نوعان خویش بی تفاوت باشد.
پيغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «يك فرد گنهكار، در ميان مردم همانند كسى است كه با جمعى سوار كشتى شود، و به هنگامى كه در وسط دريا قرار گيرد تبرى‏ برداشته و به سوراخ كردن موضعى كه در آن نشسته است بپردازد، و هر گاه به او اعتراض كنند، در جواب بگويد من در سهم خود تصرف مى‏ كنم! اگر ديگران او را از اين عمل خطرناك باز ندارند، طولى نمى‏ كشد كه آب دريا به داخل كشتى نفوذ كرده و همگى در دريا غرق مى‏ شوند».(1)
پيامبر(صلی الله علیه و آله) با اين مثال جالب، منطقى بودن وظيفه امر به معروف و نهى از منكر را مجسم ساخته است، و حق نظارت فرد بر اجتماع را يك حق طبيعى كه ناشى از پيوند سرنوشتهاست، مى‏ داند. پس همه نسبت به سرنوشت خویش و جامعه مسئول اند.
از این رو منابع اسلامی به این مسأله اهمیت زیادی داده اند و بعضی از امتها را به خاطر ترک این کار سرزنش کرده و حتی دلیل نابودی شان را بی تفاوتی نسبت به منکرات بیان نموده اند؛ چنانکه خداوند در قرآن کریم می فرماید:«فَلَوْلَا كَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِكُمْ أُولُو بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِي الْأَرْضِ إِلَّا قَلِيلًا مِمَّنْ أَنْجَيْنَا مِنْهُمْ»(2)؛ (پس چرا از نسلهاى پيش از شما خردمندانى نبودند كه [مردم را] از فساد در زمين باز دارند؛ جز اندكى از كسانى كه از ميان آنان نجاتشان داديم [و بقیه نابود شدند]).
بر اساس این آیه می توانیم بگوییم: گر چه در هر اجتماعی معمولا ظلم و فساد وجود دارد، اما مهم اينست كه هر کس به فراخور توانمندی خویش در طريق اصلاح گری بکوشد. اما همين كه احساس مسئولیت از ميان رفت و افراد جامعه بى تفاوت شدند، فساد و ظلم به سرعت فراگیر می شود. امام رضا(علیه السلام) در این زمینه هشدار داده، می فرماید: «لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ أَوْ لَيُسْتَعْمَلَنَّ عَلَيْكُمْ شِرَارُكُمْ فَيَدْعُو خِيَارُكُمْ وَ لَا يُسْتَجَابُ لَهُم» (3)‏؛ (اگر امر به معروف و نهى از منكر را ترك كنيد افراد بد كردار بر شما مسلط خواهند شد و هر چه دعا كنيد مستجاب نمی گردد).
البته طبیعی است! در ملّتی که به ارزش ها، انسانیت و نیک منشی وقعی نهاده نمی شود و در مقابل تبهکاری ها عکس العملی وجود ندارد، بی دینان، ظالمان، اشرار و بدکاران سلطه پیدا می کنند. آنها نیز مردم را به ناپاکی های خود می آلایند و جامعه به مثابه بدنی که به انواع بیماری ها و میکرب ها گرفتار شده است به نابودی کشیده می شود.
در چنین زمانی که ترک امر به معروف و نهی از منکر سبب تضعیف دین و تسلط اشرار شده است، دعا کردن ثمری ندارد؛ بلکه باید به اقامه دین برخاست.
لذا در برهه ای از تاریخ می بینیم که امام حسین(علیه السلام) که پرچمدار آزادی خواهی و عدالت طلبی است، دلیل نهضتش را اینگونه معرفی می نماید: «أَلا تَرَوْنَ أَنَّ الَحَقَّ لا يُعْمَلُ بِهِ، وَ أَنَّ الْباطِلَ لا يُتَناهى‏ عَنْهُ، لِيَرْغَبَ الْمُؤْمِنُ فِي لِقاءِ اللَّهِ مُحِقّاً» (4)؛ (آيا نمى‏ بينيد به حق عمل نمى‏ شود و از باطل جلوگيرى نمى‏ گردد، در چنين شرايطى بر مؤمن لازم است [قيام كند و] شيفته ملاقات پروردگار [و شهادت] باشد).
و از همین رو ایشان شیوه اصلاح گری خود را دعوت به سوی نیکی ها و نهی از بدی ها قرار داده، می فرماید: «إِنَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الاصْلاحِ فى أُمَّةِ جَدّى، أُريدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهى عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أَسيرَ بِسيرَةِ جَدّى وَ أَبى عَلِىِّ بْنِ أَبيطالِب»(5)؛ (من فقط براى اصلاح در امّت جدّم به پا خاستم، می خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و حرکت من بر اساس سیره جدّم و پدرم علی بن ابی طالب است).
این مقابله کماکان ادامه داشته و تا آخر الزمان نیز برقرار خواهد بود؛ آخرالزمانی که حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) درباره آن فرمودند: «زمانی خواهد آمد که مردم امر به معروف و نهی از منکر نمی کنند؛ و از آن بدتر، زمانی خواهد آمد که مردم امر به بدی و نهی از خوبی می کنند؛ و حتی زمانی خواهد آمد که مردم معروف را منکر و منکر را معروف ببینند».(6)
بنابر این می توان گفت: راه همان راه است و شیوه همان شیوه؛ یعنی هر انسان شریف و عدالت خواهی باید بداند که اگر در مقابل زشتی ها سکوت شود کار به جایی می رسد که جای خوبی ها و بدی ها عوض می شود. لذا هرکس نخست باید وظایفش را با توجه به شرایط و توانمندی هایش بشناسد و بدان عمل کند، سپس دیگران را به درستی ها و خوبی ها دعوت کرده و از کارهای ناشایست باز دارد.
این کار از آن جهت ضرورت بیشتری پیدا می کند که جامعه حاضر نه تنها باید در جهت اصلاح خود گام بردارد، بلکه باید افرادی را بپروراند که مقدمات ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) را فراهم کنند و هسته اولیه انقلاب را تشکیل دهند.