«امر به معروف و نهى از منكر» در واقع تعميم مسأله حكومت و تثبيت مشاركت عموم است؛ زيرا از اين طريق جلوی بسيارى از تخلّفات گرفته مى شود و مردم به انجام وظايف فردى و اجتماعى خود آشنا مى شوند. اين كه به حكم اسلام، درون خانه، اگر فرزند تخلّف كند والدين مسئول اند و اگر والدين مرتكب خلافى شوند؛ فرزند بالغ مسئول است و نيز اگر در شرقِ عالَم، گناهى واقع شود و در غربِ جهان كسى بتواند به نحوى جلوگيرى آن را بگيرد و نگيرد در آن سهيم است، بى شك تأثير بسيار عميقی در پيشگيرى از گناه و دعوت به انجام وظايف دارد.

در روايات اسلامى تأكيد فراوانی درباره «امر به معروف و نهى از منكر» شده است، به طوری كه انجام آن دو، ضامن اجراى تمام فرائض الهى و سبب امنيّت و آبادى و گسترش عدالت مى شود. كسى كه امر به معروف و نهى از منكر كند جانشين خداوند و پیامبرش در روی زمين است. به وسيله اين دو فريضه بزرگ الهی، بقيّه فرايض برپا مى شود، راه ها امن و امان مى گردد، كسب و كارها حلال مى شود، حقوق مظلومان به آنها مى رسد، زمين ها آباد مى گردد، از دشمنان انتقام گرفته مى شود و كارها رو به راه مى شود.

فريضه الهى «امر به معروف و نهى از منكر» از جهتى دو مرحله دارد؛ يك مرحله آن وظيفه عموم مردم است و مرحله ديگر، بر عهده حكومت اسلامى است و مردم نبايد در آن دخالت كنند: 1. مرحله قلبى و زبانى؛ يعنى با ديدن يك منكر در قلب و روح از آن گناه و گناهكار بيزار شويم و اين بيزارى سبب شود كه با زبان خوش توأم با ادب و احترام نهى از منكر كنيم. 2. مرحله فيزيكى و اجرايى؛ كه وظيفه گروه خاصّى است، نه همه مردم، كه همان حكومت اسلامى است.

اگر «امر به معروف و نهی از منکر» با ادب و احترام و با ادبیات مناسب باشد تأثیرگذار می باشد. روزی امام حسن(ع) و امام حسین(ع) که سنّ کمی داشتند؛ دیدند که پیرمردی اشتباه وضو می گیرد. به پیرمرد گفتند: شما ببینید کدام یک از ما بهتر وضو می گیرد. پیرمرد كه وضو گرفتن آن دو نفر را ديد، گفت: وضوى شما بسيار خوب بود، اين من بودم كه عمرى غلط وضو مى گرفتم و اكنون از شما وضوى صحيح را تعليم ديدم.

روايات اسلامي در زمينه اهمّيّت «امر به معروف و نهی از منکر» فراوان است. به عنوان نمونه به سه مورد آن اشاره مى شود: 1. كسى كه «امر به معروف و نهی از منکر» كند خليفه خدا بر روى زمين و جانشين رسول خداست. 2. ستون و پايه شريعت بر «امر به معروف و نهی از منکر» و اجراى حدود استوار است. 3. «امر به معروف و نهی از منکر» را ترك نكنيد، در غیر این صورت بدان بر شما مسلّط مى شوند، و دعاي خوبان شما نيز به اجابت نمى رسد.

در قرآن، «امر به معروف و نهی از منكر» به عنوان يك دستور عام بيان شده و از ويژگی های امت اسلامی شمرده شده نه به اين معنى كه در امت هاى پيشين اصلا نبوده است؛ بلكه به اين معنى كه در امّت اسلامى به صورت يك اصل اصيل آمده است و بالاتر اين كه بر ايمان به خدا نيز مقدم شده است و يكي از سه ويژگی صالحان و نخستين ويژگی مومنان، دانسته شده است و قرآن، رستگاری را منحصر در انجام دادن اين دو وظيفه می داند و تعبير به امت، بيانگر انجام دادن كار گروهی است. با فراموش كردن اين دو وظيفه مهم، ريشه های ايمان سست شده و معروف منكر و منكر معروف می شود.

امام علي(ع) در این باره می فرماید: «امر به معروف كن تا اهل آن باشى و با دست و زبانت منكر را انكار نما و از كسى كه عمل بد انجام مى دهد با جديت دورى گزين». انسان، وقتي ديگران را امر به معروف مى كند، اگر خودش اهل معروف نباشد در پيش وجدان خويش شرمنده مى گردد. نهي از منكر نيز سه مرحله دارد: انكار به قلب، انكار با زبان و مرحله سوم جلوگيرى عملى از منكرات. بسيارى از فقها دو مرحله اوّل را وظيفه عموم مردم و مرحله سوم را وظيفه حكومت اسلامى و حاكم شرع دانسته اند.

ایشان مي فرمايد: «امر به معروف و نهى از منكر، دو صفت از صفات خداوندِ سبحان است و عمل به اين دو نه اَجَل كسى را نزديك مى كند و نه از روزى كسى مى كاهد!». بنابراين امر به معروف و نهى از منكر، اساس و پايه نظام جامعه و پاكى و قداست و ترقّى و پيشرفت آن است. در جامعه اى كه امر به معروف و نهى از منكر بميرد، فرار از زير بار مسئوليّت ها به صورت گسترده نمايان مى گردد و انواع گناهان در هر كوى و برزن آشكار شده و جامعه در لجنزار فساد و گناه غوطه ور مى گردد.

ایشان مى فرمايد: «امر به معروف و نهى از منكر را ترك نكنيد كه اشرار بر شما مسلّط خواهند شد سپس هر چه دعا كنيد مستجاب نمى گردد». در واقع اگر اين دو ترك شود و حاكمان هيچ گونه مانع و اعتراضى در برابر خود نبينند، جسور شده و اشرار بر جامعه اسلامى مسلّط مى گردند. همچنين در روايات آمده اگر مصيبت به واسطه سوء اختيار انسان و كوتاهى او باشد، دعا براى رفع آن مستجاب نمى گردد و به آنها گفته مى شود: اين نتيجه اعمال خود شماست، چرا چنين كرديد كه به چنان عاقبت بدى گرفتار شويد؟

مهمترين وظايف مسلمين در دین اسلام عبارتند از: 1. ارشاد و راهنمايي شخصي که به مسائل و احکام اسلامی آشنا نیست. 2. متنبه نمودن انساني که نسبت به موضوعات احکام غافل است. 3. نهي از منكر كردن انساني که از احکام و موضوعات اسلامی آگاهی دارد؛ اما دچار عصیان و گناه شده است.