اگر «امر به معروف و نهی از منکر» با ادب و احترام و با ادبیات مناسب باشد تأثیرگذار می باشد. روزی امام حسن(ع) و امام حسین(ع) که سنّ کمی داشتند؛ دیدند که پیرمردی اشتباه وضو می گیرد. به پیرمرد گفتند: شما ببینید کدام یک از ما بهتر وضو می گیرد. پیرمرد كه وضو گرفتن آن دو نفر را ديد، گفت: وضوى شما بسيار خوب بود، اين من بودم كه عمرى غلط وضو مى گرفتم و اكنون از شما وضوى صحيح را تعليم ديدم.

فريضه الهى «امر به معروف و نهى از منكر» از جهتى دو مرحله دارد؛ يك مرحله آن وظيفه عموم مردم است و مرحله ديگر، بر عهده حكومت اسلامى است و مردم نبايد در آن دخالت كنند: 1. مرحله قلبى و زبانى؛ يعنى با ديدن يك منكر در قلب و روح از آن گناه و گناهكار بيزار شويم و اين بيزارى سبب شود كه با زبان خوش توأم با ادب و احترام نهى از منكر كنيم. 2. مرحله فيزيكى و اجرايى؛ كه وظيفه گروه خاصّى است، نه همه مردم، كه همان حكومت اسلامى است.

امام حسین(ع) در یکی از خطبه های خود در جمع نخبگان امت، با یادآوری آیاتی از سوره مائده، بر امر به معروف و نهی از منکر و وظیفه اجتماعی مردم در قبال همدیگر، تاکید می کند، چرا که مى داند اگر این فریضه به درستى انجام شود، فرایض دیگر اقامه مى گردد. امام با تبیین جایگاه موثر آن ها و میزان نفوذی که دارند، بر نقش پررنگ شان در حمایت از مردم و جلوگیری از پدید آمدن انحراف تاکید کرده و آنها را به خاطر انفعال در مقابل شکسته شدن پیمان های الهی و سازشکاری با ستمگران مورد ملامت قرار می دهد.

امر به معروف و نهى منکر سه مرحله دارد: 1- مرحله درونى و انكار باطنى یعنی اين كه از ديدن كارهاى خلاف، يا ترك كارهاى خوب، قلباً ناراحت و متأثّر شود. 2- مرحله برونى و اعتراض گفتارى؛ در اين مرحله آثار تنفّر انسان از انجام يك كار زشت، يا ترك يك كار زيبا و واجب، از چهره و حركات فراتر رفته، و بر زبان نيز جارى مى گردد. 3- مرحله عملى و فعلى؛ اين مرحله خود بر دو قسم است: نخست اقدام فيزيكى و تنبيه بدنى كه به حدّ جراحت يا قتل نرسد. ديگر، ضرب و تنبيه بدنى كه منتهى به جراحت يا مرگ گردد.

«امر به معروف و نهى از منكر» در واقع تعميم مسأله حكومت و تثبيت مشاركت عموم است؛ زيرا از اين طريق جلوي بسيارى از تخلّفات گرفته مى شود و مردم به انجام وظايف فردى و اجتماعى خود آشنا مى شوند. اين كه به حكم اسلام، درون خانه، اگر فرزند تخلّف كند والدين مسئول اند و اگر والدين مرتكب خلافى شوند؛ فرزند بالغ مسئول است و نيز اگر در شرق عالم گناهى واقع شود و در غرب جهان كسى بتواند به نحوى جلوى آن را بگيرد و نگيرد در آن سهيم است، بى شك تأثير بسيار عميقي در پيشگيرى از گناه و دعوت به انجام وظايف دارد.

از مراجعه به آیات قرآن و روایات فرقین به دست می آید که تقیه نیز دستوری دینی و امری مشروع است؛ اما این بدین معنی نیست که انجام آن بدون هیچ حد و مرزی و همواره جایز باشد؛ بلکه می توان آن را به اقسام پنج گانه احکام تکلیفی تقسیم کرد و در جایی که دین در خطر باشد و تقیّه کردن موجب ارتکاب برخي محرمات يا ترک برخي واجبات مثل امر به معروف و نهی از منکر و یا باعث توهين به ساحت دين می شود و ... نه تنها جایز نیست، بلکه حرام می باشد. چنانکه جمله امیر المومنین علی(ع) ‏ «مَوتٌ فِی طَاعَةِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ خَیرٌ مِن حَیَاةٍ فِی مَعصِیَةِ اللهِ» اشاره به همين حدود است.

امر به معروف و نهی از منکر دو فریضه اى است که قرآن هلاکت اقوام پیشین را به سبب فراموشی آن دو اصل دانسته و مى فرماید: «چرا در قرون پیش از شما دانشمندان صاحب قدرتى نبودند که از فساد در زمین جلوگیرى کنند». همچنین می فرماید: «شما بهترین امتى بودید که آفریده شدید [چه این که] امر به معروف مى کنید و نهى از منکر». از سویی امام باقر(ع) می فرماید: «امر به معروف و نهى از منکر دو فریضه بزرگ الهى است که بقیّه فرایض با آن ها بر پا مى شوند و به وسیله این دو، راه ها امن مى گردد و کسب و کار حلال مى شود و ...».

جنگ جمل یک مبارزه شخصى بر سر قدرت نبود، بلکه پیکار صفوف طرفداران حق در برابر باطل بود. لذا طبق گفته امام علی(ع) هر کس در هر زمان در برابر باطل قیام کند و با هوی و هوس و جاه طلبی مبارزه کند گویا در جنگ جمل حضور داشته است. در روایات تأکید شده که: کسى که عمل قومى را دوست دارد در عملشان شریک است؛ همانطور که قوم ثمود چون راضی به پی کردن ناقه بودند مشمول عذاب شدند.

مقصود از امر به معروف و نهى از منکر که دو رکن بزرگ اجتماعى اسلام به شمار مى روند، همان دعوت و راهنمایى افراد به کارهاى نیک و سودمند، و بازداشتن آنان از کارهاى زشت و مبارزه با انواع انحراف هاى اجتماعى و اخلاقى است. در شیوه زندگى دسته جمعى و با وجود سرنوشت مشترک، مبارزه با فساد و دعوت مردم به کارهاى نیک، یک وظیفه خطیر اجتناب ناپذیر است. در چنین اجتماعى تمام افراد، در سود و زیان اعمال یکدیگر کاملا سهیم بوده و در نتیجه عمل یک فرد دامنگیر همه افراد شده و دود آن به چشم همه افراد جامعه می رود.

در کلمات امام حسین(ع)، به طور مکرّر از دو فریضه مهمّ امر به معروف و نهى از منکر به عنوان یکى از انگیزه هاى اساسى قیام کربلا یاد شده است مثل: 1- سخنان آن حضرت دو سال قبل از هلاکت معاویه، در جمع بسیارى از مهاجرین و انصار در سرزمین مقدّس «منا» که سرشناسان جامعه اسلامى آن روز را به سبب سهل انگارى نسبت به فریضه امر به معروف و نهى از منکر، مورد سرزنش قرار داد. 2- جملات آن حضرت در وصیت نامه شان که فرمودند: من تنها به انگیزه اصلاح در امّت جدّم بپا خاستم، مى خواهم امر به معروف و نهى از منکر کنم.