آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در قرآن سه نوع «ضمانت اجرايى» برای قوانین در نظر گرفته شده است: 1- ضمانت اجرايى به وسيله حكومت اسلامى. یعنی حكومت اسلامى موظف است، با هرگونه تخلّف از قانون قاطعانه برخورد كند. 2- ضمانت اجرايى به وسيله نظارت عمومى. یعنی فرد فرد امت اسلامى را طبق برنامه امر به معروف و نهى از منكر موظف به نظارت بر اجراى قوانين الهى كرده. 3- ضمانت درون ذاتى يا به تعبير ديگر، ايمان و اعتقاد به مبانى اسلام و مسائل اخلاقى و عاطفى.

 قوانين جهان به تنهايى خطوط سياهى روى صفحات كاغذ است، و نهايت تأثيرى كه ذاتاً دارد، يك نصيحت و اندرز بدون ذكر دليل است، و به تعبير ديگر قوانين تنها جنبه ذهنى و فكرى دارند و براى اين كه ارزش اجتماعى پيدا كنند نيازمند به پشتوانه اى است كه افراد جامعه را ملزم به تبعيت از آن كند. اين پشتوانه همان چيزى است كه آن را «ضمانت اجرايى» مى گوينددر قرآن سه نوع ضمانت اجرائى در نظر گرفته شده است:
1. ضمانت اجرايى به وسيله حكومت اسلامى.
2. ضمانت اجرايى به وسيله نظارت عمومى.
3. ضمانت درون ذاتى يا به تعبير ديگر، ايمان و اعتقاد به مبانى اسلام و مسائل اخلاقى و عاطفى.
در مورد اوّل، حكومت اسلامى موظف است، با هرگونه تخلّف از قانون قاطعانه برخورد كند. نخستين كارى كه پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) بعد از هجرت به مدينه و بر طرف شدن موانع به آن مبادرت ورزيد، تشكيل حكومت اسلامى و تبيين قوانين اسلام بود و هرگونه تخلف از آن را گناه و قابل تعقيب شمرد.
قوانين قرآن را مرزهاى الهى شمرد، و براى هر كس كه از اين مرزها بگذرد مجازاتى تعيين كرد.
از يك طرف، متخلّفين را ظالم شمرد، و فرمود: «وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللهِ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الظَّالِمُونَ»؛ (هر كس از حدود الهى تجاوز كند، ستمكار است).(1)
و از سوى ديگر بر مبارزه با ظالمان تأكيد كرد.هنگامى كه قرآن مى گويد: «ما پيامبران خود را با دلايل روشن فرستاديم، و با آنها كتاب آسمانى و ميزان [شناسايىِ حق از باطل و قوانين عادلانه] نازل كرديم تا مردم قيام به عدالت كنند»(2) مفهومش اين است كه شخص رسول اللّه(صلى الله عليه وآله) كه خاتم و بزرگ انبياء است، بيش از همه كس اين مسؤوليت را بر عهده دارد.
اينها همه از يك سو، از سوى ديگر فرد فرد امت اسلامى را موظف به نظارت بر اجراى قوانين الهى كرده، و طبق برنامه امر به معروف و نهى از منكر همه را مكلّف ساخته كه در برابر تخلّف از قوانين الهى بى تفاوت نمانند.
در يك جا مى فرمايد: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْض يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنْ الْمُنكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللهَ وَرَسُولَهُ»؛ (مردان و زنان باايمان، ولىّ [و يار و ياور] يكديگرند؛ امر به معروف، و نهى از منكر مى كنند؛ نماز را برپا مى دارند؛ و زكات را مى پردازند؛ و خدا و پيامبرش را اطاعت مى كنند).(3)
اهمّيت اين دو وظيفه به قدرى است كه در آيه فوق، حتى بر نماز و زكات و اطاعت از خدا و رسول مقدّم داشته شده، و اين تقديم به خاطر آن است كه تا نظارت عمومى بر اجراى قوانين و حدود الهى نباشد پايه هاى نماز و زكات و اطاعت از خدا لرزان خواهد بود.
و در جاى ديگر، هنگامى كه صفات ويژه مجاهدان راه خدا را، همان ها كه جان و مال خويش را به خدا مى فروشند و بهشت از او مى خرند را مطرح مى كند، بعد از بيان شش صفت از اوصاف ويژه آنها، مى فرمايد: آنها كسانى هستند كه «الاْمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنْ الْمُنكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللهِ»؛ (امركنندگان به معروف و نهى كنندگان از منكر، و حافظان حدود [و مرزهاى] الهى اند).(4)
از مرحله نظارت عمومى كه بگذريم سخن از نظارت درونى، روحى، اعتقادى و وجدانى افراد بر حسن اجراى قوانين به ميان مى آيد كه از يك نظر، قدرت و قوتش از همه بيشتر است.
ايمان به مبدء همان خداوندى كه در همه حال ناظر و حاضر نزد همه است، و از آنها به خود آنها نزديك تر است: «وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ»؛ (و ما به او از رگ قلبش نزديكتريم!)(5)خدائى كه (گردش چشم خيانتكار را مى بيند و از اسرار درونى سينه ها آگاه است)؛ «يَعْلَمُ خَائِنَةَ الاَْعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ»(6).
خدائى كه زمين و زمان و حتى اعضاى تن انسان را مراقب او ساخته و شاهد و گواه او بوده است.(7)
و ايمان به دادگاه بزرگ قيامت كه اگر به اندازه سنگينى ذره اى كار نيك يا بد در پرونده انسان باشد در برابرش حاضر مى كنند و پاداش و كيفر آن را مى بيند: «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّة خَيْراً يَرَه * وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّة شَرّاً يَرَه».(8)
تنها نمونه هاى بالا نيست كه آثار ايمان به مبدء و معاد را منعكس مى كند، صدها نمونه از اين آيات درقرآن مجيد داريم كه اعتقاد به آنها بهترين ضامن اجراى قوانين الهى است.(9)