آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

نخستين راهکار تقويت روح شکرگزاری در انسان، شناخت نعمت ها است؛ خصوصا در عصر کنونی که پيشرفت علوم کمک موثری به شناخت نعمت ها کرده، انگيزه سپاس گزاری از این طريق، ابعاد گسترده ترى پيدا كرده است. راهکار ديگر اين است كه انسان به کسانی که نسبت به او فرودست اند نگاه كند، زيرا درک می کند که خداوند چه امكاناتى در اختيارش قرار داده كه به عللی در اختيار ديگران نيست. بهترين راه براى ايجاد انگيزه هاى تشكر در مردم نسبت به يكديگر، آن است كه افراد قدردان و شكرگزار مورد تشويق قرار گيرند.

براي تقويت روح شكرگزارى در انسان، می توان از راهکارهای گوناگونى استفاده كرد، نخستين راهکار، معرفت نعمت ها است، نعمت هاى خداوند سر تا پاى وجود انسان را در بر مى گيرد، نعمت هاى مادى و معنوى، نعمت هاى ظاهرى و باطنى، نعمت هاى فردى و اجتماعى. خوشبختانه پيشرفت علوم و دانش هاى بشرى كمك بسيار مؤثّرى به شناخت نعمت ها كرده است و در پرتو آنها بسيارى از شگفتى هاى وجود انسان و موجودات جهان كشف شده كه هر كدام نعمت بزرگى محسوب مى شود. امروز ما به خوبى مى دانيم كه جسم يك انسان از ميلياردها واحد كوچك زنده به نام «ياخته» تشكيل شده كه هر كدام از آنها ساختمان بسيار پيچيده و حيرت انگيزى دارد و هر كدام نعمتى از نعمت هاى خدا است. امروزه دريافتيم که در درون خون، ميليون ها موجود زنده به نام «گلبول سفيد» وجود دارد كه هر كدام به عنوان یک سرباز، از سلامت انسان در برابر هجوم انبوه ميكرب هاى بيمارى زا كه از طريق آب و غذا وارد بدن انسان مى شوند دفاع مى كنند، اگر يك روز گفته مى شد در هر نفسى دو نعمت موجود است و بر هر نعمتى شكرى واجب، امروز ما به خوبى مى دانيم كه در هر نفس هزاران بلكه ميليون ها نعمت وجود دارد و بر هر نعمتى شكرى واجب است. اگر پيشينيان با آگاهى از علوم زمان خود مى گفتند.
ابر و باد و مه و خورشيد و فلك دركارند *** تا تو نانى به كف آرى و به غفلت نخورى
امروز در پرتو پيشرفت علوم ما مى دانيم تنها اين چهار موجود نيستند كه به ما كمك مى كنند، بلكه هزاران عامل دست به دست هم مى دهد تا گندمى از زمين برويد و خوراك انسانى شود. بنابراين انگيزه شكر كه از طريق معرفت نعمت حاصل مى شود، در عصر و زمان ما ابعاد گسترده ترى پيدا كرده است و دوام سپاسگزارى از دوام مطالعه بررسى نعمت ها حاصل مى شود.
انگيزه ديگر براى شكرگزارى اين است كه انسان هميشه به زيردستان خود نگاه كند و ببيند خداوند چقدر بر او منّت نهاده و چه امكاناتى در اختيار او قرار داده كه به دلايل مختلفى به ديگران نداده است. اميرمؤمنان على(عليه السلام) در نامه اى به «حارث هَمْدانى»، يكى از اصحاب معروف شان مي فرمايد: «و اَكْثِرْ اَنْ تَنْظُرَ اِلى مَنْ فُضِّلْتَ عَلَيْهِ، فَاِنَّ ذلِكَ مِنْ اَبْوابِ الشُّكْرِ»(1)؛ (به افراد پايين تر از خود زياد نگاه كن، كه اين خود از ابواب شكر است). اين در حالى است كه اگر انسان به افراد بالاتر از خود بنگرد به يقين روح ناسپاسى به همراه وسوسه هاى شيطانى در او زنده مى شود.
بهترين راه براى ايجاد انگيزه هاى تشكر در مردم نسبت به يكديگر، آن است كه افراد قدردان و شكرگزار و كسانى كه از خدمات و عطايا و كمك ها خوب استفاده مى كنند مورد تشويق قرار گيرند، تشويق هاى گفتارى و تشويق هاى رفتارى. حضرت على(عليه السلام) در عهدنامه معروف مالك اشتر خطاب به مالك مى فرمايد: «وَلا يَكُونَنّ الْمحسِنُ وَ الْمُسيئُى عِنْدَكَ بِمَنْزَلَة سَواء فَاِنَّ فى ذلِكَ تَزْهيداً لاِهْلِ الاْحْسانِ فى الاْحْسانِ وَ تَدْريباً لاِهْلِ الاْسائَةِ عَلَى الاْسائَةِ»(2)؛ (هرگز نبايد افراد نيكوكار و بدكار نزد تو يكسان باشند، زيرا اين كار سبب مى شود كه نيكوكاران در نيكى هايشان بى رغبت شوند، و بدكاران در اعمال بدشان تشويق گردند).(3)