مورخین در ارتباط با عقاید خوارج نوشته اند: خوارج، عثمان و امام علی(ع) را تکفیر کرده و مرتکب گناه کبیره را کافر می داند و از حکمیت ابوموسی و عمروعاص اعلام برائت کرده و معاویه و پیروانش را کافر می دانند. همچنین برخی گفته اند خوارج معتقد اند خليفه را بايد مردم انتخاب كنند خواه از قريش، عرب و یا غیر از این ها باشد. اما باورهای «اباضیه» به عقاید شیعه نزدیک است. اباضیه رویت خدا را محال دانسته و مرتکب گناه کبیره را مرتد ندانسته و تولی و تبری نسبت به دوستان خدا و دشمنان حق را لازم می داند.

به گفته ابن ابي الحديد بسيارى از بزرگان به اعتقادات دينى معاويه خرده گرفته و نه تنها او را تفسيق كرده اند بلكه او را به خاطر سخنان نقل شده در لابه لاى كلامش مسلمان نيز نمي دانند. مثلا: مغيرة بن شعبه به فرزندش می گفت: «امشب معاویه قسم ياد كرد كه نام پيامبر(ص) را دفن كند و از خاطره ها محو نمايد» و اين سخن معاويه، مغيرة بن شعبه را _كه خود مرد منحرفى بود_ چنان ناراحت ساخت كه نه تنها معاويه را تكفير نمود؛ بلكه او را از كافرترين مردم شمرد!

در منابع مختلف مثل: الفتوح، المستدرك على الصّحيحين، إرشاد القلوب و... در مورد خوارج از امام علی(ع) نقل شده که:  خوارج قرآن نیکو قرائت مى كنند اما از گلوهاشان فراتر نمی رود، زیانکارترین مردم اند که تلاشهای خود را گم کرده اند، از دین خارج شده اند، خوشا به حال كسى كه ايشان را بكشد.

در منابع تاریخی آمده است: امام علی(ع)، در بیان رویدادهای آینده جنگ با خوارج، به یارانش از وقوع سه واقعه خبر داد که یکی از آن عبور نکردن خوارج از نهر بود درحالیکه چند نفر از عبور آنها خبر می دادند و دیگری باقی ماندن تنها ده نفر از خوارج و کشته شدن تنها ده نفر از یارانش و سوم حضور شخصی سیاه چهره در میان خوارج که یکی از دستانش همانند سر پستان است.

در منابع روایی و تاریخی مثل تاریخ بغداد، المصنّف، و... آمده است که امام علی(ع) از آینده راه خوارج خبر داد که آنها مشتى دزد و غارتگرخواهند بود و با اینکه در نهروان اکثر آنها هلاک شدند اما امام(ع) فرمود: ...آنها همواره پديدار خواهند شد... هر زمان يكى از آنان سر برون مى آورد، سرش قطع مى شود، تا كسى از آنها باقى نمانَد، جز مشتى دزد و غارتگر.

امام علي(ع) به اصحابش توصيه مى كند به جاى جنگيدن در دو جبهه خوارج و معاويه، مبارزه خود را منحصراً متوجّه بنى اميّه سازند. بى شك ياران امام(ع) بعد از او مانند آن حضرت نبودند و توان مبارزه در دو جبهه را نداشتند و امام(ع) به آنها توصيه مى كند كه نيروى خود را پخش نكنند و در آنِ واحد با دو دشمن نجنگند، به ويژه آنكه خوارج با حكومت شام، سخت مخالف بودند و ممكن بود در يك جبهه همراهِ مؤمنان با شاميان وارد جنگ شوند. نكته ديگر اينكه خوارج در مركز حكومت امام(ع) قرار داشتند و توان ناامن كردن مركز را داشتند.

امام باقر(ع) در رد استدلال خوارج، به «نافع بن ازرق»، يكى از سران خوارج فرمود: «خداوند در شريعت پيامبر خود در دو مورد دو نفر را حكم قرار داده است؛ يكى در مورد اختلاف ميان زن و شوهر و ديگرى داورى «سعد بن معاذ» است كه پيامبر اسلام او را ميان خود و قبيله يهودى «بنى قريظه» حكم قرار داد. آيا نمى دانيد كه امير مومنان حكميت را به اين شرط پذيرفت كه دو داور بر اساس حكم قرآن داورى كنند و از حدود قرآن تجاوز نكنند و شرط كرد كه اگر بر خلاف قرآن راى بدهند، مردود خواهد بود؟».

امام علی(ع) درباره شعار «لا حُکْمَ إلاّ لله» مى فرماید: «این سخن حقّى است که معنى باطلى از آن اراده شده است». سپس در توضیح این سخن مى فرماید: «آرى حکم مخصوص خدا است ولى این گروه مى گویند: امارت و حکمرانى بر مردم مخصوص خدا است». امام (ع) بر این نکته تأکید مى کند که بدون شک حاکم و قانونگذار اصلى احکام، خداست و حتّى اجازه داورى و حاکمیت بر مردم نیز باید از سوى او صادر شود. ولى این بدان معنى نیست که خداوند خودش در دادگاهها حاضر مى شود و در میان مردم داورى مى کند.

در منابع اهل سنت مثل: صحيح بخارى، صحيح مسلم، سنن أبى داوود، مسند احمد و... در مورد خوارج از پيامبر(ص) نقل شده که: در امتم گروهی خواهند آمد که قرآن نیکو قرائت مى كنند اما از گلوهاشان فراتر نمی رود، از دين تجاوز مى كنند، آنان بدترينِ مردم و بدترينِ موجودات اند،... خوشا به حال كسى كه ايشان را بكشد و آنها او را بكشند.