آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) به اصحابش توصيه مى كند به جاى جنگيدن در دو جبهه خوارج و معاويه، مبارزه خود را منحصراً متوجّه بنى اميّه سازند. بى شك ياران امام(ع) بعد از او مانند آن حضرت نبودند و توان مبارزه در دو جبهه را نداشتند و امام(ع) به آنها توصيه مى كند كه نيروى خود را پخش نكنند و در آنِ واحد با دو دشمن نجنگند، به ويژه آنكه خوارج با حكومت شام، سخت مخالف بودند و ممكن بود در يك جبهه همراهِ مؤمنان با شاميان وارد جنگ شوند. نكته ديگر اينكه خوارج در مركز حكومت امام(ع) قرار داشتند و توان ناامن كردن مركز را داشتند.

امام علی(ع) در خطبه 61 نهج البلاغه دستور روشنى درباره مبارزه مسلّحانه با خوارج بعد از خودش بيان مى فرمايد و مى گويد: (بعد از من با خوارج نبرد نكنيد [و لبه تيز حملات خود را متوجّه حكومت ظالمانه و ويرانگر بنى اميّه كنيد!)؛ «لاَتُقَاتِلُوا الْخَوَارِجَ بَعْدِي». با توجّه به اينكه بخش قابل ملاحظه اى از زندگى امام(عليه السلام) در مبارزه با خوارج گذشت؛ مخصوصاً در نهروان ضربات بسيار قاطع و كوبنده اى بر پايه هاى آنان وارد ساخت و دشمنان سرسخت امام(عليه السلام) را خوارج تشكيل مى دادند و مى دانيم كه شهادت امام(عليه السلام) به دست همانها صورت گرفت؛ با اين همه دستور ترك مبارزه با آنان، سؤال برانگيز است از اينرو امام(عليه السلام) در ادامه اين سخن به ذكر دليل روشنى پرداخته و مى فرمايد: (زيرا كسى كه در جستجوى حق بوده و خطا كرده، همانند آن كس كه طالب باطل بوده و آن را به دست آورده است نمى باشد!)؛ «فَلَيْسَ مَنْ طَلَبَ الْحَقَّ فَأَخْطَأَهُ كَمَنْ طَلَبَ الْبَاطِلَ فَأَدْرَكَهُ».
همان گونه كه مرحوم «سيّد رضى» با جمله: «يَعْني مُعَاوِيَةَ و أَصْحَابَهُ» اشاره كرده است، منظور امام(عليه السلام) معاويه و ياران او است. به اين ترتيب به اصحابش توصيه مى كند به جاى اينكه در دو جبهه مبارزه كنند، مبارزه خود را منحصراً متوجّه غاصبان بنى اميّه و غارتگرانِ شام سازند. بى شك ياران امام(عليه السلام) بعد از او مانند آن حضرت نبودند و توان مبارزه در دو جبهه را نداشتند و امام(عليه السلام) با اين دستورِ حساب شده، به آنها توصيه مى كند كه نيروى خود را پخش نكنند و در آنِ واحد با دو دشمن وارد مبارزه نشوند، به ويژه آنكه «خوارج» با حكومت شام، سخت مخالف بودند و ممكن بود در يك جبهه همراهِ مؤمنانِ راستين با شاميان وارد جنگ شوند؛ از همه اينها گذشته «خوارج» در مركز حكومت اميرمؤمنان(عليه السلام) قرار داشتند و به آسانى مى توانستند مركز را ناامن كنند. همچنین شرايط زمان امام(عليه السلام) با شرايط دورانِ بعد از او، بسيار متفاوت بود و فرمانده لايق و مدبّر كسى است كه شرايط مبارزه را روز به روز، بلكه ساعت به ساعت در نظر بگيرد و هرگز جمود بر يك روش نداشته باشد.
از همه اين امور گذشته، علّتى كه امام(عليه السلام) براى اين دستور ذكر مى كند بسيار دقيق و لطيف است؛ و مبین این مسئله است که در مقايسه خوارج با ظالمان شام، نبايد فراموش كنيد كه اينها افراد نادانى بودند كه به گمان خود به طلب حق برخاستند؛ ولى بر اثر جهل و تعصّب، راه افراط را پيمودند و از حق تجاوز نمودند و در آن سوى حق قرار گرفتند ولى معاويه و يارانش آگاهانه به دنبال باطل رفتند و به آن رسيدند. بنابراين، اگر بنا باشد انسان تنها با يكى از اين دو دشمن مبارزه كند و توانايى بر پيكار هر دو نداشته باشد بى شك بايد گروه دوم را براى مبارزه برگزيند.(1)