آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در این باره می فرماید: «امر به معروف كن تا اهل آن باشى و با دست و زبانت منكر را انكار نما و از كسى كه عمل بد انجام مى دهد با جديت دورى گزين». انسان، وقتي ديگران را امر به معروف مى كند، اگر خودش اهل معروف نباشد در پيش وجدان خويش شرمنده مى گردد. نهي از منكر نيز سه مرحله دارد: انكار به قلب، انكار با زبان و مرحله سوم جلوگيرى عملى از منكرات. بسيارى از فقها دو مرحله اوّل را وظيفه عموم مردم و مرحله سوم را وظيفه حكومت اسلامى و حاكم شرع دانسته اند.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه» مى فرمايد: (امر به معروف كن تا اهل آن باشى و با دست و زبانت منكر را انكار نما و از كسى كه عمل بد انجام مى دهد با جديت دورى گزين)؛ «وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ تَكُنْ مِنْ أَهْلِهِ، وَ أَنْكِرِ الْمُنْكَرَ بِيَدِكَ وَ لِسَانِكَ، وَ بَايِنْ مَنْ فَعَلَهُ بِجُهْدِكَ».
جمله اوّل «وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ تَكُنْ مِنْ أَهْلِهِ» اشاره به اين است كه چون انسان، ديگران را امر به معروف مى كند، اگر خودش اهل معروف نباشد در پيش وجدان خويش شرمنده مى گردد. به علاوه از مردم نيز خجالت مى كشد كه بگويند او آمر به معروف است در حالى كه خودش عامل به منكر است. مجموع اين امور سبب مى شود كه با امر به معروف انسان تدريجاً در سلك عاملان به معروف درآيد.
جمله «وَ أَنْكِرِ الْمُنْكَرَ ... » اشاره به مراتب نهى از منكر دارد كه در اينجا براى آن دو مرحله ذكر شده و در بعضى ديگر از سخنان امام(عليه السلام) در كلمات قصار سه مرحله براى آن ذكر شده است: نخست انكار به قلب و بيزارى از منكر در درون دل و جان، هرچند ظالمان دست و زبان انسان را ببندند. مرحله دوم انكار با زبان و مرحله سوم جلوگيرى عملى از منكرات. بسيارى از فقها اين مرحله را وظيفه حكومت اسلامى و حاكم شرع دانسته اند و مرحله اوّل و دوم را وظيفه عموم مردم.
جمله «وَ بَايِنْ مَنْ فَعَلَهُ بِجُهْدِكَ» ممكن است اشاره به جايى باشد كه نهى از منكر اثر نمى گذارد، در چنين مواردى انسان بايد مجلس منكر را ترك گويد و از عاملان به منكر دورى گزيند.
اين احتمال نيز هست كه منظور از آن بيزارى قلبى است كه آثار آن در چهره انسان نمايان باشد كه يكى از مراحل سه گانه نهى از منكر است و در حديثى امير مؤمنان علي(عليه السلام) از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نقل مى كند: «أَمَرَنَا رَسُولُ اللهِ(صلى الله عليه وآله) أَنْ نَلْقَى أَهْلَ الْمَعَاصِي بِوُجُوهٍ مُكْفَهِرَّةٍ»(1)؛ (رسول خدا(صلى الله عليه وآله) به ما دستور داد كه اهل منكر را با چهره اى عبوس ملاقات كنيم [تا از قيافه ما بدانند كه از آنها بيزاريم]).(2)