اولا: اگر امام حسین(ع) تشنه قدرت بوده و قصد قیام کور داشتند، بعد از شهادت برادرشان این کار را می کردند؛ اما چون معاویه خود را عامل به قرآن و سنت معرفی کرده بود، حجت شرعی برای این کار نداشتند. از طرفی معاويه هرگز تقاضاى بيعت نكرد.
ثانیا: ایشان بر اساس تمام بودن حجت حداقلی ظاهری (دعوت عراقیها و ضعف یزید) و بر اساس احساس تکلیف و انگیزه های دینی اقدام به قیام کرد. بعضى معتقدند كه واقعاً در كوفه يك زمينه صددرصد آماده اى بود و يك جريان غير مترقَّب اوضاع را دگرگون كرد. از نظر تاريخى اگر امام حسين به آن نامه ها ترتيب اثر نمى داد، به طور مسلّم در مقابل تاريخ محكوم بود.
ثالثا: امام حسین(ع) با درخواست بیعت یک فاسق روبرو بود و نمی توانست با چنین شخصی بیعت کند. یزید که فاقد هرگونه صلاحیتی برای اداره امور مسلمین بود، بعد از رسیدن به قدرت در اولین اقدام از امام حسین(ع) تقاضای بیعت کرد. در چنین شرائطی امام حسين(ع) فرمود: «هرگز شخصى همانند من، با مردى همانند وى بيعت نخواهد كرد».
رابعا: انگیزه امام انجام وظیفه ای دینی بود نه انگیزه ای مادی و سیاسی؛ بسیاری از انبیاء و اولیاء الهی و آزادگان جهان با وجود موانع و آماده نبودن زمینه ها بر علیه وضع موجود اقدام به قیام کردند؛ چرا که اعتراض و اصلاح طلبی در امور جامعه خود را وظیفه خود می دانستند. نمی توان درباره هر واکنش اجتماعی با معیار اقتصاد یا «منافع» تحلیل ارائه داد. امام به منظور اصلاح امّت جدّش و جامعه اسلامى قیام کرد و اگر دست به این کار بزرگ نمى زد به یقین امروز خبرى از اسلام نبود.
خامسا: شهادت امام حسین(ع) موجب بیداری امت شد و «پیروز حقیقی» او بود؛ قیام ایشان اگرچه در ظاهر سرکوب شد اما زمینه ساز قیام های بعدی علیه یزید شد. حرکت اصلاح گرانه امام حسین، خون غیرت و حق طلبی را در رگ های بسیاری از انسان های نخوت زده به جریان انداخت.

اسلام به يادگيري قرآن اهميت زيادي داده است؛ كسي كه يادگيري قرآن برايش دشوار است، اگر با دشواري آن را ياد بگيرد، اجرش دو برابر است. همان طور كه رزمنده در ميدان نبرد يكي از سه حالت پيروزي، شكست و شهادت را دارد، رزمنده در نبرد با جهل يا ساير رذايل نفساني نيز يكي از اين سه حالت را دارد. معصوم(ع) فرمود: اگر انسان با جهل مبارزه كند و قرآن را ياد بگيرد تا جهل را رام كرده باشد، در اين جهاد اكبر فاتح شده است و اگر در حين يادگيري بميرد، مانند شهيد است.

علماى اهل سنت احادیث زیادى را در باب فضائل امیرالمؤمنین(ع) از زبان پیامبر(ص) نقل کرده اند؛ از جمله: 1ـ پیامبر(ص) بر دوش على(ع) دست گذاشته و با صداى بلند فرمود: این امام نیکان و کشنده فاجران است، کسى که یاریش کند، پیروز و آن که خوارش نماید، سرافکنده خواهد بود. 2ـ  به من، درباره على(ع) سه چیز وحى شده است: او آقاى مسلمانان، پیشواى متقین و رهبر پیشانى سفیدان و نورانیان است. 3- حدیث مدینة العلم. 4- حدیث اخوت. 5- علی(ع) باب حطه است... . 6- حدیث تشبیه 7- علی(ع) نخستین مسلمان، و... .

بعد از نوشتن توافق نامه، مالک اشتر خطاب به نویسندگان آن گفت: ما براى جنگيدن با این گروه متجاوز حجّت داریم و به گمراهىِ آنها يقين داشتیم. اگر شما بر ستم ورزى اتّفاق نمى يافتيد، پيروزى در چنگ ما بود. امام علی(ع) هم در مخالفت با این توافق می فرماید: من به آن خشنود نبودم و دوست نمى داشتم كه شما به آن خشنود شويد.

پیامبر(ص) مباره با نفس را به عنوان «جهاد اکبر» معرفی کردند. چرا که: 1- مبارزه با نفس طولانی است. 2- برای مبارزه با نفس باید از انواع وسائل استفاده شود. 3- همه مردم پیر و جوان باید با نفس مبارزه کنند. 4- همیشه جنگ داخلی سخت تر از جنگ خارجی می باشد. 5- پیروزی بر دشمن داخلی مقدمه پیروزی بر دشمن خارجی می باشد. 6- نفس و شیطان از قوی ترین دشمنانند. 7- در جنگ خارجی پیروزی و شهادت هر دو خوب است؛ اما در مورد نفس فقط پیروزی بر آن، انسان را به رضای الهی و بهشت می رساند.

متقین حُبّ و بغض شان به خاطر خدا است و اگر با کسی دشمن باشند به او ظلم نمی کنند؛ زیرا که به فرموده امیرمومنان(ع) با ظلم پیروز نمی شوند بلکه به هلاکت می رسند و اگر با کسی دوست شوند گناه نمی کنند و معیارهای الهی را زیر پا نمی گذارند.

ماهها و سالها از آن حادثه خونين بى نظير گذشت، حادثه اى كه يك سوى آن تبلور تمام ارزش هاى انسانى بود و در سوى ديگر توحّش و بربريت و نامردى ها در حدّ اعلا موج مى زد. هر چه زمان بر آن مى گذشت آثار پيروزى حسين (ع) و يارانش و شكست دشمنانش آشكارتر مى شد. اين حادثه برخلاف طبيعت تاريخ بشرى كه نوها را كهنه و كهنه ها را به فراموشى مى سپارد، هر روز درخشش تازه اى به خود گرفت، تا آنجا كه مبدل به يك الگو و سرمشق جاودانى شد، براى تمام كسانى كه مى خواهند با عزت و شرف زندگى كنند.