امام علی(ع) در فرازی از خطبه 105، به شایستگی و نجابت پیامبر اسلام(ص) اشاره کرده و می فرماید: «... در كودكى شايسته ترين مخلوق و در بزرگسالى نجيب ترين و شايسته ترين آنان بود. اخلاقش از همه پاكان، پاكتر و باران جود و سخايش از همه با دوام تر بود». به گواه تاریخ نیز، پیامبر(ص) مظهر بارز صفات پسندیده ای همچون درایت، تواضع، محبت، عفو و گذشت، سخاوت و زهد و ... بود.

امام علي(ع) در پاسخ به تهدید معاویه به آغاز جنگ فرمودند: «در نامه خود گفته اى نزد تو براى من و يارانم جز شمشير چيزى نيست براستى بعد از گريه مرا به خنده درآوردى، چه زمان ياد دارى كه فرزندان عبدالمطّلب به دشمن پشت كرده و از شمشير بترسند؟ پس كمى صبر كن تا حريفت به ميدان آيد، پس بزودى آن كس كه او را دنبال مى كنى به تعقيبت برخواهد خاست و آنچه را از آن فرار مى كنى در نزديكى خود خواهى يافت و من در ميان سپاهى عظيم از مهاجران، انصار و تابعان به سرعت به سويت خواهم آمد، لشكرى كه جمعيتشان به هم فشرده و هنگام حركت، غبارشان آسمان را تيره و تار مى كند، لباس شهادت در تن دارند و بهترين ملاقات برايشان ملاقات با خداست، و همراهشان لشكرى از فرزندان بدر با شمشيرهاى هاشمى كه مى دانى لبه تيز آنها با پيكر برادر، دايى، جد و خاندانت چه كرد!».

امام على(ع) در دو مرحله، وصى پیامبرگرامى(ص) بوده است: 1- مرحله تجهیز پیامبر(ص) و پرداخت بدهی های آن حضرت، که این وصایت مورد انکار کسی قرار نگرفته. 2- جانشینى از جانب پیامبر(ص) در مسائل مربوط به زعامت و سرپرستى مسلمین.

ابن سعد در الطبقات الکبرى می گوید: چون زمان وفات ابوطالب رسید، فرزندان عبدالمطّلب را جمع کرد و گفت: مادامى که سخن محمّد را گوش دهید و امر او را تبعیّت کنید، در خیر و خوبى هستید؛ پس از او پیروى کنید و او را کمک کنید تا رستگار و هدایت شوید.

اهل بیت(ع) در مواقع مختلف با صراحت تمام ایمان و اسلام ابوطالب(ع) را اعلام کرده اند و در مقابل کسانى که در این باور با آنها مخالفت مى کردند، جبهه مى گرفتند. على(ع) می فرماید: «به خدا سوگند پدرم و جدّم عبدالمطّلب و هاشم و عبد مناف هرگز بُتى نپرستیدند».

امام علي(ع) در وصیت نامه خود درباره قاتل خود چنين سفارش كرد: «اى فرزندان عبدالمطّلب! نكند بعد از شهادتم در خون مسلمانان فرو رويد و بگوييد: اميرمؤمنان كشته شد. آگاه باشيد جز قاتل من را به سبب قتل من نكشيد، بنگريد هرگاه من از اين ضربت از دنيا چشم پوشيدم، او را تنها يك ضربت بزنيد تا يك ضربت در برابر يك ضربت باشد، اگر زنده بمانم، ولىّ خون خويشم و اگر از دنيا رفتم فنا [در دنيا] ميعاد من است و اگر عفو كنم، عفو براى من موجب قرب به خدا و براى شما حسنه و نيكى در نزد خداست؛ بنابراين عفو كنيد، آيا دوست نداريد خدا شما را بيامرزد؟، او را مثله نكنيد كه من از پيامبر(ص) شنيدم كه از مثله كردن بپرهيزيد، هرچند نسبت به سگ گزنده باشد!».