علماى اماميه از عصر ائمه(ع) و در دوران طولانى غيبت به منظور استنباط درست از پايه‌هاى شرع مقدس اسلام همواره دو راه را در پيش گرفته‌اند: جمعى راه استدلال و تحقيق را انتخاب نموده‌اند كه به آنان «مجتهد» مى‌گويند و گروهى ديگر به نقل حديث بسنده نموده‌اند كه به آنان اصطلاحآ «محدث» گفته مى‌شود. اختلاف اساسى مجتهدان با محدثان اين است كه محدثان در مسايل دينى ـ به‌ويژه در اصول ـ بر «نقل» بيش از «دليل عقلى» تكيه مى‌كنند؛ در حالى كه اخبار آحاد در اصول دين نزد مجتهدان از درجه اعتبار ساقط است.

انتساب عقيده‌اى به گروهى به دليل نقل روايت - بى‌آنكه بر آن تصريح كرده و پذيرفته باشند - كارى نادرست است؛ زيرا نقل حديث مادامى كه ناقل آن بر صحّت روايت تعهدى نسپرده و به مفاد آن ملتزم نشده به تنهايى نمى‌تواند از عقيده ناقل آن حكايت كند. به‌علت غفلت از اين نكته است كه به جماعتى از بزرگان نظير «محمد بن‌يعقوب كلينى» و «على بن‌ابراهيم قمى» و «محمد بن‌مسعود عياشى» نسبت تحريف داده‌اند؛ با اين استدلال كه اينان در كتاب‌هاى حديثى خود، رواياتى آورده‌اند كه برحسب پندار مدّعيان بر وقوع تغيير در قرآن دلالت دارد. حال آنكه چنين نسبتى جاهلانه و سخت بى‌بنياد و از نظر روش تحقيق مردود است.

ابو محمد عبد الله بن مسلم بن قتیبه دینورى (213ـ 276ق) یکى از مهم ترین علماى اهل سنت در زمینه علومى مثل ادبیات، حدیث و تاریخ مى باشد. او از نویسندگان بزرگ دوره خلفاى عباسى مثل «متوکل» «المستعین بالله» و «المعتز بالله» بود. او اهل مرو و معروف به «مروزى» بود و بنا به نقلى در بغداد و یا کوفه تولد یافت، اما رشد علمى وى در بغداد بود. آرا و نظرات معتزله که در آن زمان محافل علمى بغداد را تحت سیطره خود داشت او را به شدت تحت تاثیر قرار داده بود. ابن قتیبه سپس به مقام قضاوت شهر دینور منصوب گشت و در همانجا سکونت یافت و در اواخر عمرش به بغداد بازگشت. عده اى از علماى اهل سنت مثل ذهبى او را صدوق و ثقه (مورد اعتماد) دانسته و برخى دیگر مثل حاکم نیشابوری او را کذاّب و غیر قابل اعتماد دانسته و گفته است حتى بر ضعیف بودن او به عنوان راوى ادعاى اجماع شده است. اما على رغم این اختلاف و دودستگى درباره شخصیت و جایگاهش او و آثارش مورد توجه علماى اسلام(اعم از شیعه و سنى) قرار گرفته است.

برخى مى گويند: «معروف نزد قدما چنين بوده كه هر روايتى در مسائل تاريخى و از آن جمله موضوع مهدويت را بدون بررسى سند آن نقل مى كردند؛ ولى بعد از آن عصر، حركت جديدى پديد آمد و بين روايات تمييز داده شد و اخبار را به دسته هاى مختلف از قبيل: صحيح، حَسَن، قوى و ضعيف تقسيم نمودند؛ ولى اين پيشرفت و حركت شامل روايت هاى تاريخى كه از آن جمله روايات مهدويت است، نگرديد ...». این سخن باطلی است و دلایل زیادی بر رد آن وجود دارد؛ از جمله اینکه سیره محدثین کاملا برخلاف این ادعا بوده و آنان نهايت احتياط را در جمع و نقل احاديث در كتب خود داشته اند.

نُوّاب خاصه در جهت رفع مشكلات و نيازهای معنوي شيعيان چند اقدام مهم انجام دادند: تلاش در جهت مبارزه با غُلات، از ميان بردن شک و تردیدهای موجود درباره وجود مقدس امام زمان(عج)، انتقال ارتباط مردم با امام(عح) از شكل تماس مستقیم وکلا به سوی ارتباط از طريق نايبان خاص و پنهان نگه داشتن مشخصات امام زمان(عج).

دانشمندان نامى شيعه با اختيار مواضعى استوار و گفتارى صريح ضمن نفى احتمال تحريف، از قداست قرآن دفاع نموده‌اند. با اين‌حال، برخى افراد كج‌سليقه دست به كوششى ناراست زده و كلمات صريح آنان در مورد تحریف‌ناپذیری قرآن را به وجوهى دور از واقع توجيه نموده‌اند که «حاجى نورى» از زمره ايشان است. او مدعى است كه پافشارى اركان اماميه مبنى بر عدم تحريف قرآن، از روى مماشات با خصم صادر شده و عقيده حقيقى ايشان مخالف ظاهر گفتار ايشان است ...

در طول تاریخ حضرت موسى بن جعفر(ع) مورد توجه و احترام بزرگان اهل سنت بوده است. محمد بن ادریس شافعى مى گوید: «قبر موسى بن جعفر(ع) اکسیر تجربه شده اى است». در واقع این کلام اشاره به اجابت دعا در کنار قبر حضرت دارد. هم چنین حسن بن ابراهیم، شیخ حنابله می گوید: «هیچ امرى بر من دشوار نشد جز آن که قصد قبر موسى بن جعفر را مى نمودم و به او توسل مى کردم و خداوند متعال آنچه دوست داشتم را براى من تسهیل مى نمود». از سویی محمّد بن ادریس بن منذر می گوید: «او ثقه، صدوق، و امامى از امامان مسلمین است».

ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بابویه قمی معروف به شیخ صدوق(306 ق ، 381 ق) یکی از بزرگترین محدثان و دانشمندان شیعه در قرن چهارم هجری بود که نویسنده یکی از کتب اربعه حدیثی یعنی «من لا یحضره الفقیه» می باشد. او در قم متولد شد و  در دامان و محضر علمی پدرش رشد یافت و در همان سنین نوجوانی به درجات و مقامات علمی بلندی رسید.  وی  برای ارتقای دانش و معرفت دینی خود به شهرهای مختلف جهان اسلام مثل خراسان، ایران، عراق، شام و حجاز مسافرت کرد و از حضور بیش از دویست و پنجاه دانشمند معروف و برجسته آن دوران بهره برد. او در ری درگذشت و مقبره مرقد او همواره زیارتگاه مشتاقان معارف اهل بیت علیهم السلام بوده است.

کتاب «الاعتقاد»، «اعتقادات الامامیه»، یا «دین الامامیه» یکی از مهم ترین منابع عقاید مذهب شیعه است که توسط شیخ صدوق ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (م 381 ق) تالیف شده است. شیخ صدوق که از متبحرترین و بزرگترین محدثان و راویان جهان اسلام به شمار می رود، این کتاب را در نیشابور و به درخواست عده‌ای از توده مردم و علمای شیعه و سنی در یک مجلس املاء کرده و همه عقاید خود را بر اساس روایات وارد شده در زمینه های مختلف اعتقادی مثل توحید، نبوت، امامت، معاد، خلقت، مرگ، عوالم برین و فرشتگان، در چهل و پنج باب تنظیم و تدوین و تبیین کرده است.

کتاب «تصحیح الاعتقاد بصواب الاعتقاد» که در واقع شرح «الاعتقادات شیخ صدوق» است و با نام مختصر «تصحیح الاعتقاد شیخ مفید» شهرت دارد توسط شیخ مفید ابوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان تلعکبری معروف به ابن المعلم (م 410 ق) تصنیف شده است. در کتاب «الاعتقادات صدوق» برخی از مطالب و اعتقاداتی یافت می شود که مورد اتفاق نظر دانشمندان شیعه امامیه نیست و در برخی موارد خلاف مبانی اعتقادی شیعه است؛ بنابراین شیخ مفید برای زدودن ابهام از این مسئله به شرح و توضیح انتقادی این کتاب پرداخت و موارد چالش برانگیز آن را اصلاح و تصحیح نمود.